________________
અધ્યાય બીજો
૧૧૭
મૂળ આસકિત જ છે; એટલે) એ અહંકાર અને મમત્વથી દૂર રહીને શાંતિ મેળવે છે.
નોંધ : આનો અર્થ તો સ્પષ્ટ જ છે. શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા જેમ બધી અશાંતિનું મૂળ સ્પૃહા બતાવે છે તે જ રીતે જૈનયોગી આનંદધનજી કહે છે કે આશાનો દાસ એ જ જગતનો દાસ અને આશાનો નાથ એ જગતનો નાથ.” શ્રી શંકરાચાર્યજી પણ વેદાંતનો સાર એ જ કહે છે કે સંસારનો ચેપ અહંતા અને મમતાને લીધે છે, પણ તે બંનેનું મૂળ તો કામની કામના જ છે. પણ તે એટલી તો સૂક્ષ્મ છે કે જ્યાં લગી આત્માની, સત્ય સિદ્ધાંતની પ્રયોગાત્મક રીતે ઝાંખી ન થાય, ત્યાં લગી આત્માના હાડમાં કામના એવી તો ઊંડી પેસી ગઈ છે કે છૂટતી નથી. માટે જ -
एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति । स्थित्वाऽस्यामंतकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति ॥ ७२ ।। પાર્થ ! આ જ સ્થિતિ બ્રાહ્મી, એ પામે મોહ ના થતો;
ને મળે બ્રહ્મ-નિવણ, એમાં અંત લગી રહી. ૭ ૨ ઓ (પૃથાના પુત્ર) પાર્થ ! આનું નામ જ બ્રાહ્મી સ્થિતિ. (ભકિતની પરિભાષામાં એને ઈશ્વરની ઓળખાણ કહેવાય છે. વેદાંતની પરિભાષામાં એને બ્રહ્મતાદાભ્ય કહેવાય છે.) એ પામ્યા પછી મોહ ટળી જાય છે, અને દેહના અંતલગી એ સ્થિતિ ટકી રહીને છેવટે (તવો આત્મા) બ્રહ્મનિર્વાણ પામે છે.
નોંધ : બધા ટીકાકારો અંત લગી એવી સ્થિતિ ટકે, તો જ બ્રહ્મનિર્વાણ મળે છે એવો અર્થ બેસાડે છે. પણ ખરી વાત તો એ છે કે મોહ ટળ્યો કે બ્રહ્મનિર્વાણ મળ્યું જ છે, સંસાર ટળ્યો જ છે. જૈન સૂત્રોમાં આનું ક્રમપૂર્વક ખૂબ સ્પષ્ટ, સુંદર અને વૈજ્ઞાનિક વિવેચન છે. જિજ્ઞાસુ સાધક જૈન સૂત્રો ન મેળવી શકે તો છેવટ શ્રીમદ્દનું ‘અપૂર્વ અવસર” કાવ્ય તો અવશ્ય જોઈ લે.
ગુણસ્થાનોના ક્રમ પ્રમાણે આગળ વધીને આઠમા ગુણસ્થાન પછી બે શ્રેણી થાય છે : (૧) ઉપશમ અને (૨) ક્ષપક. ક્ષપકશ્રેણિએ ચઢેલો આત્મા અવશ્ય ક્ષીણમોહ ગુણસ્થાને જાય છે જ, અને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી છેવટે સિદ્ધિ પામે જ છે કે જે સિદ્ધિ પામ્યા પછી સંસારનું ભ્રમણ રહેતું જ નથી. આ સ્થિતિ આવ્યા પછી પાછી જતી જ નથી. દેહનું આયુષ્ય હોય ત્યાં લગી એટલે કે છેલ્લા મૃત્યુ લગી એ ટકે છે ને ભવ ભ્રમણથી આત્મા સાવ છૂટી જાય છે. ભવ બ્રમણથી છૂટવું એને જ
