________________
અધ્યાય બીજો
૧૦૭
પલટે નહિ, ત્યાં લગી ઈદ્રિયોને વિષયોથી વેગળી રાખી એટલે પતી ગયું; એમ કોઈ ત્યાગી કે સંન્યાસી માની બેસે તો તે ક્યાં ભૂલ ખાય છે તે વસ્તુ ગીતાકાર હેતથી હાથ પકડીને બતાવી આપે છે. જૈન સૂત્રોએ વારંવાર પોકારીને આ વાત કરી છે કે : તમારા મનોમયદ્રવ્ય (મનના સંસ્કાર)નાં જેવાં પરિણામ હશે તેવા તમે બનશો.* પણ તે કેવી રીતે ? એનો ખુલાસો ગીતાકારે ટૂંકમાં ઉપર આપી દીધો.
"મનોજ્ઞ વિષયો અને ઈદ્રિયોનો સંયોગ સુખકર છે,” અહા ! પૂર્વે ભોગવેલું એ સ્પર્શ સુખ કેવું મીઠું લાગે છે ? "વાહ ! આ પદાર્થ કેવો સ્વાદીલો છે ?" "ફલાણી કેવી મઝા છે!" "અરે કેવું સુંદર રૂપ! "આ કેવું પ્યારું શ્રવણ," આવી રીતે જે વારંવાર ચિંતવે છે. તેમના અંતરમાં રહેલી વિષયાસકિતની વેલ પાંગરે તે દેખીતું જ છે. પરિણામે “સુશીલ”ના શબ્દોમાં કહીએ તો એ વાસના સ્થૂળ-ભૂમિકા પર આવવા માટે ઈતેજાર બની નિમિત્ત શોધે અને પદાર્થની લાલસા પ્રબળપણે જાગી ઊઠે છે. તેમ જ એ લાલસા પૂરી કરવા માટે પ્રયત્ન પણ થાય અને જે કોઈ એની વચ્ચે આડખીલીરૂપ હોય તેના પ્રત્યે ક્રોધ પણ જન્મે તે સ્વાભાવિક છે. ક્રોધ આવ્યો કે વિવેક ભાગ્યો, સત્યાસત્યનો વિવેક ભાગ્યો એટલે "હું સાધક છું, મારાથી આમ ન થાય” એ વાત શેની યાદ રહે? અને એને પરિણામે સમતાવાળી અથવા એક નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ મેળવી હોય, તે પણ પળવારમાં નષ્ટ થઈ જાય. એ નષ્ટ થઈ એટલે ભાવ મૃત્યુ થઈ જ ચૂકયું. પછી બાકી શું રહ્યું? જૈન સૂત્રો કહે છે કે ઠેઠ અગિયારમે ગુણસ્થાનકે જઈને, એટલે કે સિદ્ધિના છેલ્લા શિખર પર જઈને પણ, સૂક્ષ્મ લોભ સાધકને પાડી દે છે. શ્રીમદ્ આવી સ્થિતિ માટે કહે છે કે એ સાધકો! જુઓ તો ખરા !
સુખ પ્રાપ્ત કરતાં સુખ ટળે છે, લેશ એ લક્ષ્ય લો"
"ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવમરણે કાં અહો ! રાચી રહો ?" તમે ઈચ્છો છો સુખ, પણ પરિણામે જે આત્મસુખ ઈચ્છો છો તે તો (ઊલટું) ટળે છે, કારણ કે જ્યાં આત્મા જ ક્ષણે ક્ષણે મરે, ત્યાં આત્માનું સુખ કેમ ન ટળે? અહીં પ્રશ્ન થશે કે આત્મા તો અમર છે, એને વળી મરવું શું? એનો જવાબ એ છે કે અહીં આત્મમરણ એટલે આત્મભાવનું મરણ લેવાનું છે. શ્રીમાન્ શંકરાચાર્ય પણ કહે છે, "જ્યાં લગી અંતઃકરણ-આત્મભાવ-છે, ત્યાં લગી જ આત્મા છે; એ પરિણામે બંધ.
