________________
as
ગીતાદર્શન
क्रोधादभवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः I स्मृतिभ्रंशादबुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ ६३ ॥ વિષયો ચિંતવે તેને વિષયાસકિત જન્મતી, કામ આસકિતથી જન્મે, કામથી ક્રોધ જન્મતો. ૬૨ ક્રોધથી થાય સંમોહ, સંમોહે સ્મૃતિવિભ્રમ; નાસે બુદ્ધિ સ્મૃતિભ્રંશે", બુદ્ધિનાશે વિનાશ છે. ૬૩
''અર્જુન વળી પાછો ગૂંચવાયો અને એણે કહ્યું: " આ તે કઈ જાતની વાત ? આપ ઘડીકમાં કહો છો કે વિષયો અને ઈંદ્રિયોનો સંગ સદાય બંધનકર નથી. કાચબાની જેમ જ્યારે ભય આવે ત્યારે એના પર સંયમ રાખવો અને વળી હમણાં કહી ગયા તેમાં તો ઈંદ્રિયોના સંયમ ઉપર જ આપે ભાર આપ્યો. જો છેવટની વાત જ વધુ પ્રમાણિક હોય તો ઈંદ્રિયોને વિષયોથી વેગળી રાખી એટલે પત્યું, એમ જ કહો ને."
આ સાંભળી શ્રીકૃષ્ણચંદ્રે કહ્યું : " ભાઈ ! હું તને જે યોગ ઉપર લઈ જવા માગું છું, એ યોગ અનેકાંતવાદથી ભરપૂર હોઈને તારા માટે સાવ નવીન છે. જ્યાં લગી તું તારી પૂર્વકાળની રૂઢિગત માન્યતાઓને છોડીશ નહિ, ત્યાંલગી આ સાવ સીધી અને સરળ વાત પણ તું નહિ સમજી શકે. ઠીક, ચાલ, અત્યાર સુધીમાં જે કહ્યું તેનો સાર તને ટૂંકમાં કહી દઉં. જો સાંભળ સૌથી પહેલી વાત તો એ કે વિષયોનું ધ્યાન છોડવું જોઈએ, ને આત્મધ્યાનમાં પહેલી વાત તો એ કે વિષયોના ચિંતનથી પ્રથમ મનને ન હટાવી લેવાય, તો પરિણામ મહાભયંકર આવે છે. કારણ કે જે સાધક વિષયોનું (રસપૂર્વક) ચિંતન કર્યા કરે છે તેને વિષયો પ્રત્યે આસકિત જન્મે છે. એ વિષયાસક્તિમાંથી કામ (વિષયેચ્છા૧) જાગે છે અને એ કામમાંથી (વિષયેચ્છામાંથી જ) કોષની ઉત્પત્તિ થાય છે. ક્રોધથી સંમોહ (અવિવેક) થાય છે. સંમોહથી સ્મૃતિવિભ્રમ (એટલે કે આત્મભાનની યાદીમાં બ્રાન્તિ) થાય છે. આવા સ્મૃતિવિભ્રમથી સમત્વયોગવાળી અથવા તો નિશ્ચયાત્મક-આત્મલક્ષી બુદ્ધિનો નાશ થાય છે. અને આવો બુદ્ધિનાશ એ આધ્યાત્મિક મૃત્યુ છે.
નોંધ : ઈંદ્રિયો અને વિષયના સંયોગથી જન્મેલા સુખનો સંસ્કાર મૂળથી
સ્મૃતિ ભ્રમિત થઈ જવાથી.
૧ અમુક વિષય મને પ્રાપ્ત થાઓ, એ પ્રકારની ઈચ્છા. જૈન મૂળ કારણ) ગણવામાં આવ્યું છે અને જેમ ડીલને ડાભોડિયું ખૂંચે
ત્રોમાં આવી ઈચ્છાને 'નિદાન' (સંસાર રોગનું તેમ તે સાથે રહીને આત્માને ખૂંચ્યા કરે છે.
