Page Text
________________
અધ્યાય બીજો
૧૦૫
આસકત આત્મા પણ આવી મસ્તાની ઈદ્રિયો અને મસ્તાન મન સામે નૈતિક હિમ્મત દાખવી શકતો નથી, એટલે ઈચ્છાએ કે અનિચ્છાએ એને સંમતિ આપવી જ પડે છે. આ નર્યા અનુભવની બીના છે, (બહિર) આત્મા અને મનને સંમતિ આપવાનો તમે ગમે તેટલો દઢ નિશ્ચય કર્યો હોય, પણ જ્યાં લગી આસક્તિને લીધે ઈદ્રિયો મસ્તાની છે, ત્યાં લગી એમને વિષયોમાં છૂટી મૂકવામાં આવે તો તે મનની અને આત્માની સંમતિ ઈચ્છાએ કે અનિચ્છાએ મેળવીને અવશ્ય પતન કરાવે છે. એટલે-આ એકવારમાં તે શું ? એમ જો જરાય ઢીલું મુકાયું, તો
મણામાં પડવાના. આમ ચેતવીને ગીતાકારે એકસઠમાં શ્લોકમાં ઉપાય પણ અજબ બતાવી દીધા. એમણે કહ્યું કે તમે ઈદ્રિય સંયમ રાખો, ને સમત્વ બુદ્ધિના યોગથી યુકત રહો. પરંતુ આટલેથી પણ તમારું કાર્ય નહિ સરે, માટે પ્રભુમાં પરાયણ રહો. શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુન વચ્ચેનો આ સંવાદ હોઈ, ગીતકારે કૃષ્ણમાં પરાયણ રહો' એમ લખ્યું છે પણ કૃષ્ણ, રામ અને મહાવીર એ બધાં નામોની સાથે મુખ્ય પ્રયોજન નથી, મુખ્ય પ્રયોજન તો આત્મા સાથે છે. સારાંશ કે ઈદ્રિયોને પરાણે ન દબાવો. પરાણે દબાવશો તો દડાની માફક બમણો ઉછાળો મારશે, પણ સ્વેચ્છાએ ઘેર્યપૂર્વક એમની-ઈદ્રિયોની-ઉપર સંયમ રાખો. એમાં તમારે બે વાતો ન ભૂલવી : (૧) બુદ્ધિની સમતા અને (૨) પ્રભુશરણ. આમ કરવાથી સ્થિતપ્રજ્ઞની ભૂમિકા પ્રાપ્ત થશે. બુદ્ધિમાં સમતા આવી કર્મમાત્રમાં કુશળતા આવી એટલે, નવી આસકિત થતી તો બંધ પડી જશે. પણ જે મૂળમાં છે તેનું શું? એને માટે ઈદ્રિયોને સહજ સંયમ સાધવો. એ સાધના તો આત્મપરાયણતાથી જ આવે છે. જેને આત્મપરાયણતા શબ્દ ન બંધ બેસે, તેને માટે પ્રભુનું અવલંબન યોગ્ય ગણ્યું એથી એની શ્રદ્ધા બળવાન બને, ને સ્ક્રોધ, અકામ આદિ સદ્ગુણો પ્રત્યે ભારે રસ જામે.
આ રીતે અજ્ઞાન કિયા સાથે ભકિતની પણ જરૂર છે. જૈન સૂત્રોમાં દેવ, ગુરુ અને ધર્મ એ ત્રણ તત્વો પ્રત્યે સર્વ ભાવે શરણ સ્વીકારી વફાદારી જાળવવાનો ભાર અપાયો છે, નાનામોટા દરેક ધર્મમાં શ્રદ્ધા અને ભકિતનું સ્થાન છે જે. કારણ કે અણીને પ્રસંગે એ જ ઉગારે છે, થાકેલાને સરસ ટેકો ત્યાંથી જ મળે છે. 'સચ્ચિદાનંદ” કે જે આત્માનું સ્વરૂપ છે, તે પૈકીનો આનંદ આપવાની જબ્બર તાકાત ભકિતમાં છે, પણ ભકતમાં સમતા અને કર્મકૌશલ તો જોઈએ જ.
घ्यायतो विषयान्पुंसः संगस्तेषूपजायते । संगात्संजायते कामः कामक्रोधोऽभिजायते ।। ६२ ।।
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |