Page Text
________________
૧૦૦
ગીતાદર્શન
કામનામાં ઈદ્રિયભોગ કરતાં ઊંચા પ્રકારનું સુખ છે, માટે અમે એને એવા ઉચ્ચકોટિના સુખ-સંતોષ ખાતર જ પોષીએ છીએ, પડવા ખાતર નહિ. આ પક્ષનું ઉપરનું કથનો તો સાચું છે; મૈથુનસૃષ્ટિ કરતાં માનસી સૃષ્ટિ અલબત્ત ઉચ્ચ કક્ષાની છે; પણ શેખચલ્લીના ઉદાહરણમાં આપણે વાંચી ગયા છીએ તેમ આવું માનસિક કામનામાંથી કાયિક પતન ભલે ન થતું હોય એમ લાગે, પણ આખરે તો થાય છે જ. વળી કદાચ કાયિક પતન ન થાય તોય માનસિક કામનાનું સુખ મૈથનસુખથી ઊંચા પ્રકારનું હોવા છતાં એ સુખ પણ પરાવલંબી છે, સ્વાવલંબી નથી. એટલે એ સુખ પહેલાં ગમે તેટલું મીઠું લાગતું હોય તોય આખર કડવું જ છે. માટે ગીતાકારે કહ્યું કે સ્થિતપ્રજ્ઞ ત્યારે જ કહેવાય છે કે જ્યારે આત્માથી જ આત્માની તૃપ્તિ પામે છે. મૂળે તો આત્મા એક જ છે એમ જૈનસૂત્રો પણ કહે છે. તો પછી "આત્માથી આત્માની તૃપ્તિ” એમાં તો બે આત્મા આવ્યા. વાત ખરી છે, પણ જે આત્માઓ સંસારના લેપથી નથી મુકત થયા, તેમની આત્મદશા ત્રણ પ્રકારની હોય છે: (૧) બહિરાત્મદશા-એટલે કે બહાર જ સુખને શોધવાનાં ફાંફાં મારવાની દશા. જેમ સૂર્યનાં કિરણો કાચ પર પડ્યા પછી એ કાચ કિરણોને બીજા પદાર્થ પર ફેકે છે; છતાં કાચને જ કોઈ સૂર્ય માની લે તેમ જીવ પણ બ્રમમાં પડે છે અને પર વસ્તુમાં જે સુખ મળે છે તે પોતાથી જ મળે છે. એટલે કે પોતાની આસકિતથી, પોતાના સ્વરૂપનો પ્રકાશ પદાર્થ પર ફેંકીને મન, ઈદ્રિયોનો સંગ કરાવી સુખ વદે છે, એ જ્ઞાન હોવાને લીધે બાહ્ય વસ્તુને જ સુખદાયક માનીને મોહાય છે તે દશા.
(ર) અંતરાત્મ દશા : આત્મસ્વરૂપની ઝાંખી થઈ છે તેવી દશા.
(૩) પરમાત્મદશા : વીતરાગભાવની પરાકાષ્ઠાની દશા. આ ત્રણ દશા પૈકી ઉપરની બીના અંતરાત્મા દશાવાળા દેહધારીને લાગુ પડે છે. તેનો અંતરાત્મા જ તેને તૃપ્તિ આપે છે. બસ આવી સ્થિતિ થાય એટલે એ સાધક સાચો જ પુરુષાર્થ કરે છે. એની સઘળી પ્રવૃત્તિ આત્માર્થે જ હોય છે. પછી એનું મન બાહ્ય પદાર્થોનાં દુઃખથી કંટાળતું નથી, સદાય ઉત્સાહી, સતેજ અને આશાભર્યું રહે છે. એ જ રીતે બાહ્યપદાર્થોનો ઈદ્રિયોને અનાયાસે સુખદ સંગ થાય, તોય એને એવાં સુખોની સ્પૃહા થતી નથી, કારણ કે એ સુખ એને આત્માથી મળતા સહજ આત્મસંતોષ આગળ સાવ નજીવું ભાસે છે. આ રીતે એનો રાગ મોળો પડે છે, રાગ ગયો એટલે ભય અને ક્રોધ પણ ગયાં જ સમજવાં. કારણ કે આ મને રખે આમ કરે.” એવા ભયનું મૂળ તો પોતાનો કોઈ વસ્તુ તરફનો રાગ જ છે. અને એ જ રીતે, એણે મારું
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |