________________
અધ્યાય બીજો
૯૫
થાય કે ન થાય તેના તરફ જોવાની પણ એને પડી જ નથી હોતી. આપણે પણ સમુદ્ર કાંઠે ચળકતા સુંદર રેતી કણોમાં બેઠાં બેઠાં જે મોહક ભાત પાડીએ છીએ તે વખતનો આનંદ એટલો હોય છે કે, પછી એ કૃતિના ફળનો બીજો તુ જ કોણ ક્યું છે? અનામયપૂર્ણ નીરોગી-પદે જવાનો પણ આ જ રસિક માર્ગ છે. જ્ઞાનીઓ પણ એ જ રીતે એ મા જઈને જન્મબંધથી મુકત થયા છે, સારાંશ કે બુદ્ધિની સમતા ન ગુમાવવી અને અને જો ગુમાવી દીધી હોય તો પહેલાં એને સાધી લેવી એ યોગનું આ એક પાસું સધાયું અને સમત્વબુદ્ધિયુકત થયા પછી, જે કંઈ સહજ કર્મ આવી પડે, તે કર્મને કળાત્મક રીતે જ આદિથી અંત સુધી પૂરાં પાડવાં એ યોગનું બીજું પાસું સધાયું. અને આટલું થયું એટલે થયો બેડો પાર.
જૈન સૂત્રો આ બે યોગને જ્ઞાનયોગ અને ક્રિયાયોગ અથવા) ચારિત્રયોગ એવાં બે નામ આપે છે. વસ્તુતઃ તે એક જ સિક્કાની બે બાજુ છે, પણ જ્ઞાનવાળી બાજુમાં મહોરછાપ પડી છે, એટલે પાછલું પાસું જોઈને પણ તુરત વળી મહોરછાપ તરફ જીવને આંખ રાખવી પડે છે, પણ જૈન સૂત્રકારો કહે છે કે, આટલી સહેલી વાત હોવા છતાં સંસારી જીવને કઠણ પડે છે. એનું કારણ એ છે કે એ સિક્કાનો પ્રતિયોગી સિક્કો આડો ઊભો છે. તે આત્માના અનંત પ્રકાશને રોકી બેઠો છે. એનું નામ મોહ. પહેલા પાસાના પ્રતિયોગીને દર્શનમોહ કહેવાય છે અને બીજા પાસાના પ્રતિયોગીને ચારિત્રમોહ કહેવાય છે. એટલે જ ગીતાકાર હવે અનનું લક્ષ્ય એ બાજુ દોરે છે.
यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति । तदा गंतासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ॥ ५२ ।। श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला । समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ॥ ५३॥ મોહ કીચડને જ્યારે, તારી બુદ્ધિ તરી જશે; ત્યારે નિર્વેદ પામીશ, ચુત યોગ્ય તથા શ્રુતે, પ૨ ઋતિથી સ્થાન ચૂકેલી, તારી બુદ્ધિ સમાધિમાં;
ધ્રુવ સ્થિર થશે જ્યારે, ત્યારે તે યોગ પામીશ. ૫૩ (પણ ઊજળા હૃદયના આર્ય અર્જુન ! તું એ યોગનું પહેલું પાસું કયારે જોઈ શકીશ તે કહું. સંક્ષેપમાં તો આ વાત અગાઉ પણ કહી હતી; છતાં અહીં પ્રસંગ આવી ગયો માટે ફરીને ચોખવટથી કહું છું. તે એ છે કે આ ટાણે પ્રત્યક્ષ દેખાય છે.
