________________
૮૮
ગીતાદર્શન
આમ કરવાથી જીવનનિર્વાહમાં રખે વાંધો આવે એવો ડર કોઈ ન રાખે. કારણ કે આત્માર્થી પુરુષની આત્મલક્ષી નિવૃત્તિમય પ્રવૃત્તિથી કે પ્રવૃત્તિમય નિવૃત્તિથી એનું યોગક્ષેમ ચાલ્યા જ કરે છે. દાંત મળ્યા અને ચાવણું તો પ્રમાણિક પ્રયત્ન મળી જ રહેવાનું. જ્ઞાનીને તો જરૂરિયાતો, પોતાનું લક્ષ્યદોર ન ચુકાય એટલે સહેજે મળી જ રહે. ટૂંકમાં એ કે પાપપુણ્યને કમાવા માટે સાધક પોતાના આત્માને જાળવી રાખે. જૈન પરિભાષામાં આ સ્થિતિને સંવર દશા કહે છે. એટલે કે જેમ કૂવાનું પાણી સાવ ખાલી કરવું હોય તો પહેલાં આવકને બંધ કરવી પડે છે. નવું આવતું પાણી બંધ થયા પછી જ, જૂનાને ઉલેચવાનું કામ શરૂ થતાં ધીમે ધીમે આખરે કૂવો ખાલી થાય છે. આ રીતે આત્માને પણ લાગેલાં કર્મો દૂર કરવા માટે પ્રથમ તો નવી આવકને બંધ કરવી જોઈએ. આનું જ નામ સંવર.
यावानर्थ उदपाने सर्वतः संप्लुतोदके । तावन्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ॥४६ ।। ચોપાસે જ્યાં ભય નીર, જેટલી છિલ્લરે* તમા;
તેટલી સર્વ વેદોમાં, રહે વિજ્ઞાની હિજને. ૪૬ (અર્જુને જ્યારે પૂછયું કે આપ વેદો માટે જે કહી ગયા તે કથન કેવળ મને કે ખરા ક્ષત્રિયોને જ લાગુ પડે કે બ્રાહ્મણોને પણ લાગુ પડે છે? કારણ કે જેમ ધર્મયુદ્ધમાંથી પીછેહઠ કરવી એ ખરા ક્ષત્રિયોને શરમરૂપ અને ધર્મભ્રષ્ટ થવારૂપ છે, તેમ વેદનું અજ્ઞાન પરા બ્રાહ્મણને પણ શરમરૂપ અને ધર્મભ્રષ્ટતારૂપ છે, એમ આપે ઘણીવાર મને કહ્યું છે, - આના ઉત્તરમાં શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કહે છે કૌતેય ! સૈદ્ધાંતિક નિયમો તો સહુને એક સરખા જ લાગુ પડે છે, હા; ભૂમિકા સૈદ્ધાંતિક નિયમોને પચાવવા જેટલી ન તૈયાર થઈ હોય તો જુદી વાત છે, તેવા કાચા સાધક માટે તો નીતિસૂત્રો નેહી નેતાની ગરજ સારે છે, પણ સૈદ્ધાંતિક ભૂમિકા તૈયાર કરી છે તેવા) વિજ્ઞાની બ્રાહ્મણને બ્રાહ્મણ જાતિમાં જન્મ્યો હોવા છતાં) બધા વેદો પરત્વે માત્ર એટલું જ પ્રયોજન છે કે જેટલું ચારે બાજુ જ્યાં જળ ભર્યા હોય ત્યાં નાના જળાશયમાં હોય ! (એટલે કે બધા વેદોનો સાર એના અંતરમાંથી એને જડી રહે છે, એટલે વેદોથી એને ખાસ પ્રયોજન જ નથી.)
* છિલ્લર= છિછરું પાણી,
