________________
૪
ગીતાદર્શન
સર્વસ્વ છે, જેઓ વેદવાદમાં જ નિરંતર મશગૂલ રહીને વેદ સિવાય બીજું કાંઈ જ નથી એમ (મોટા રુઆબપૂર્વક) ભાષણો કર્યા કરે છે. અમુક યજ્ઞ કરો, તો અમુક ફળ મળે' અને 'અમુક યજ્ઞ કરો, તો અમુક ગતિમાં જન્મ મળે' બસ નવા નવા જન્મો ક૨વા અને ભોગ તથા ઐશ્વર્ય પામવા (એ જ જાણે કેમ મનુષ્યનું ૫૨મ લક્ષ્ય ન હોય ! એમ માની તે) પ્રતિ જ દોરનારી અને ક્રિયાના બહોળા વિસ્તારવાળી એવી એ એમની ફૂલેલી વાણી સાંભળીને ઐશ્વર્ય તથા ભોગની આસકિતવાળા લોકોનું મન તરત ખેંચાઈ જાય છે, અને એથી તેઓ સમાધિ-આત્મશાંતિ- ઈચ્છે છે ખરા, પણ એમાં એમની બુદ્ધિ નિશ્ચયાત્મક સ્થિર થઈ શકતી નથી. (સારાંશ કે જેમાં મનને ઓછું જોડવું પડે અને માત્ર ધનથી કે થોડીઘણી શારીરિક ક્રિયાથી પતતું હોય તો એવી વસ્તુ તરફ અનિશ્ચયીનું મન તરત લલચાઈ જાય છે, કારણ કે એના મન પર નિશ્ચયાત્મક-બુદ્ધિની લગામ હોતી નથી. એટલે કે બુદ્ધિએ વાસનાત્મક ઈચ્છાઓનું સ્વરૂપ લીધું હોય છે. તેથી તે મનને આધીન હોય છે. આત્માધીન નથી હોતી. આથી આ યોગમાં દાખલ થવા પહેલાં આટલી સાવચેતી રાખવી જોઈએ.
નોંધ : ખરેખર ગીતાકારે અહીં સાધકમાત્રનો ગૂંચવાયેલો કોયડો ઉકેલી નાખ્યો છે.
'હું ધર્મ કરું છું' એમ દરેક ધર્મનો નાનાથી મોટો માણસ માનતો હોય છે. પણ પાછો એ જ ફરિયાદ કરે છે કે ' પણ જિંદગીનો મોટો કાળધર્મ કરણીમાં કાઢયો છતાં એ ધર્મે તો કશુંય ફળ નથી આપ્યું. હરકતનો તો કાંઈ આરોવારો નથી અને એ એટલી તો નડે છે કે જિંદગી જ ખારી થઈ પડી છે. જાણે 'આપઘાત કરું ને છૂટી જઉં’ એમ વારંવાર થયા કરે છે. મહાભયથી ઉગારવાની વાત તો દૂર રહી પણ ઊલટા મહાભયો ડગલે પગલે આવી પડે છે' આ ફરિયાદીની ગીતાકાર કાનપટ્ટી પકડે છે ને ભૂલ બતાવી દે છે, કે 'તેં ધર્મ કર્યો જ નથી. ધર્મક્રિયામાં તો બુદ્ધિ એક નિશ્ચયાત્મક જોઈએ અને તારી બુદ્ધિ તો અનંત-બહુ-શાખાળી છે. તારું શરીર દેવળમાં બેઠું છે. પણ જો, પહેલી પળે તું તારા ઘરની ખબર લઈ આવ્યો, બીજી પળે વળી દુકાન ઑફિસની, ત્રીજી પળે વળી મિત્રોની, ચોથી પળે વળી શત્રુની. ઓહો ! કેટલા ફાંટા ? તારો આત્મા કયાં ઘૂમે છે ? બોલ ધર્મ કયા થયો ? પછી અસમાધિ વિના બીજું શું મળે ભલા ? સૌથી પ્રથમ બીજી શાળામાં નિશ્ચયાત્મકતાની પરીક્ષામાં પાસ થઈ આવ. પછી ધર્મશાળામાં પેસછે. આવાં જ વચનો પ્રકારાંતરે ભગવાન ઈશુએ પોતાના શિષ્યોને કહ્યાં છે. જૈન યોગીશ્વર