________________
અધ્યાય બીજો
कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगति प्रति भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम् व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते વેદવાદે મચ્યા પાર્થ, 'છે ન બીજું' વેદ વળી; જે આ ફૂલેલ વાણીને, અજ્ઞાનીઓ વદ્યા કરે. ૪૨ જમકર્મ ફળો દેતી, ઐશ્ર્વર્યભોગ ખાત૨;
વિશિષ્ટ બોળી ક્રિયાને કામાત્મા સ્વર્ગલક્ષી એ. ૪૩
તે વાણીએ હર્યું ચિત્ત; ઐશ્વર્ય ભોગસંગીનું; માટે સમાધિમાં બુદ્ધિ, ન રહે નિશ્ચયાત્મક.
I
|| ૪Ž ||
,
|| ૪૪ ||
૮૩
૪૪
(અર્જુને જ્યારે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માને પૂછ્યું કે આપ જે ધર્મનો અંશ મહાભયથી ઉગારે ને જેમાં મહાવિઘ્નો પણ બાધા ન પહોંચાડે તથા જેમાં એક ડગલું માંડયું, તો તે પણ નિષ્ફળ ન જાય તે ધર્મને યોગ્ય બનવા માટે પ્રથમ તો નિશ્ચય જ જેનો આત્મા છે, તેવી એક નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ માગો છો, અને વળી કહો છો કે અનિશ્ચયીજનોની બુદ્ધિઓ તો પાર વગરની અને બહુ શાખાવાળી હોય છે, તો બુદ્ધિ તો મૂળે એક જ છે અને એના આટલા બધા અનંત ભેદો શાથી જન્મે છે ? જો નિશ્ચય એ જ બુદ્ધિનો આત્મા હોય, તો માણસ અનિશ્ચયી કેમ બને છે, તે મહત્ત્વનો પ્રશ્ન થાય છે. અથવા આપ જો કહેતા હો કે વૃક્ષ એક હોવા છતાં બહુશાખાળું હોઈ શકે છે, તો હું પૂછું છું કે જો એમ હોય તો વૃક્ષ જેમ અનંત-બહુ-શાખાથી ઊલટું રૂપાળું લાગે છે, તેમ તે બુદ્ધિ ઊલટી રૂપાળી બનવી જોઈએ, તો આપ એને આપના ધર્મ માટે અનુચિત કેમ ઠરાવો છો, એ બીજો પ્રશ્ન થાય છે. આ બંને પ્રશ્નોના સામટા ઉત્તર આપતાં આ ત્રણ શ્લોક શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા બોલ્યા :)
હે પૃથાના પુત્ર ! (જે બુદ્ધિ આત્મલક્ષી છે, તે એક જ છે. નિશ્ચય એ જ એનો આત્મા છે, પણ દેહધારી જ્યારે કામલક્ષી બને છે, ત્યારે એની બુદ્ધિનો નિશ્ચયરૂપી આત્મા ઊડી જાય છે, અને વાસનાઓથી એ ઘેરાઈ જાય છે. જેમ આત્માથી શૂન્ય બનેલા હાડપિંજરને ગીધડાં, સમળી, કાગડા યથેચ્છ ફોલી ખાય છે, તેમ આવા દેહધારીને કામનાઓ કોરી ખાય છે; એથી એ દિલ દઈને કોઈ કર્મ કરી શકતા નથી એટલે તરત) જેમનો કામ જ આત્મા, અને સ્વર્ગ જ
