________________
૮૨
ગીતાદર્શન
મનુષ્યકત સંકટો” પડયા છતાં સમકિતને નડયાં નથી. તેમ આ યોગનિષ્ઠને આફતો નડતી જ નથી. વળી જેમ સુદર્શન જેવા સામે મહાભયો ખડા થયા હતા પણ પળવારમાં ધર્મે તેનું રક્ષણ કર્યું તેમ ગીતાકાર પણ કહે છે કે આ ધર્મનો અંશ પણ મહાભયથી ઉગારે છે, પરંતુ આવા સર્વ પ્રકારે લાભદાયક ધર્મ માટે કેવી ભૂમિકા જોઈએ તે હવે કહે છે:
व्यवसायात्मिका बुद्धिरे केह कुरुनंदन । बहुशाखा ह्यनंताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ॥ ४१ ।। આ યોગે જોઈએ બુદ્ધિ, એક જ નિશ્ચયાત્મક;
છેડો નથી, ઘણાં ફાંટા, અનિશ્ચયીની બુદ્ધિના ૪૧ (પરંતુ વીર અર્જુન ! જેમ સિંહણનું દૂધ તાકાતવાળું તો છે પણ સોનાના વાસણ સિવાય ટકી શકતું નથી, તેમ આવા ઉત્કટ યોગને આરાધવા સારુ સૌથી પહેલાં તો) આ યોગને વિષે બુદ્ધિ એકનિશ્ચયી જોઈએ. જ્યારે અનિશ્ચયીજનોમાં તો (આવી આત્મલક્ષી એકરૂપ બુદ્ધિ નથી હોતી, પણ આ ઠીક તે ઠીક આ કરું તો આ ફળ મળે છે તે કરું તો તે ફળ મળે” એમ વાસનાત્મક ઈચ્છાને લીધે) બુદ્ધિઓ બહુ શાખા ભેદે કરીને અનેક હોય છે. માટે તું પ્રથમ તો બધી સકામ ઈચ્છાઓથી, તારી બુદ્ધિને પાછી વાળી આ યોગમાં એકાગ્ર કરી દે. તો જ ક્રમેક્રમે તું કર્મબંધનથી છૂટીને મોક્ષરૂપી શાશ્વત સ્થાન પામીશ.)
નોંધ : સાધકે સૌથી પ્રથમ આ જ વાત લક્ષમાં લેવાની છે. ઘણા સાધકોને આત્મધર્મ ગમે છે ખરો પણ એની બુદ્ધિ સ્થિર નથી થઈ હોતી એટલે ક્રિયા આત્મધર્મને લગતી કરતો હોય છે. પણ બુદ્ધિનું સંસારવૃક્ષ અનંત અને બહુશાખાળુ હોઈને, એની સ્થિરતા, એમાં (યોગમાં) ક્ષણ પણ ટકતી નથી. ગીતાકાર કહે છે કે સૌથી પહેલાં એકાગ્રતા સાધો. જે કાંઈ તમને સત્ય ભાસ્યું. તેને મરણાંતે પણ વફાદાર રહો તો આ બધા ભયોથી ઉગારીને તમને એ નાનકડું સત્ય તમારા આત્મદેવની ગોદમાં રમાડશે.
यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदंत्यविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥ ४२ ।। * જૈન સૂત્રોના દશ શ્રાવકોમાં કામદેવ પણ એક શ્રાવક હતા અને એક વખત તે, સમભાવનો અભ્યાસ કરવા બેઠા હતા ત્યાં વ્યંતરે એમની સામે અનેક પ્રકારનાં દશ્યો ખડાં કર્યાં. પીડા ઉપજાવવા પ્રયત્નો કર્યા. છતાં તે અડોલ રહ્યા; કારણ કે તે વખતે તેમનામાં ક્ષાયિક સમકિતવાળો સમભાવ હતો.
