________________
ગીતાદર્શન
છે. તું કહીશ એ તો કુદરતી આફત છે, એમાં કયાં માનવી નિમિત્ત છે? આ યુદ્ધમાં તો અમે અને કૌરવો નિમિત્ત છીએ એટલે કેમ પાપ ન લાગે? પણ તું ભૂલે છે. કુદરતી આફતો કે પ્રાણીકૃત-આફતો-બધાની પાછળ કુદરતી કાનૂન અને સાથે સાથે દેહધારી પણ જવાબદાર છે. અને માનવીને વિકસિત બુદ્ધિ હોઈને તે વધુ જવાબદાર છે, પણ એ જવાબદારી કાંઈ કર્તવ્યને ટાળવાથી કે નાસી ભાગવાથી ટળી જતી નથી, ઊલટું જાણી કરીને તેવું ઊંધું વર્તન કરવાથી તો એ ક્રિયાનું પાપ વધુ લાગે છે, જો કે કર્તવ્યને ન ટાળવાથી કે ન નાસી જવાથી એ કર્તવ્યને અંગે જે કંઈ આરંભ કરવો પડે તેનું પાપ લાગે છે ખરું, પણ એ પાપ એવું લાગે છે કે જેને નિવારી શકાય છે. એટલે જો આ વેળાએ આ યુદ્ધમાંથી પાછો ભાગીશ, તો યુદ્ધ નથી અટકવાનું. તેથી જે કોઈ હણાશે તે પાપથી કાંઈ તું છૂટી જવાનો નથી. કારણ કે યુદ્ધનો માનસિક સંકલ્પ તારો જ્યારથી થયો ત્યારથી જ યુદ્ધજન્મ હિંસા તો તને લાગી જ ચૂકી છે જે વિષે હું આગળ તને આ વાત બહુ સરળ રીતે સમજાવવાનો છું. હાલ તો એટલું જ કહું છું કે, "જો તું એ પાપથી ખરેખર છૂટવા માગતા હો તો, એનો માર્ગ આ છે:) જો તું લાભ કે હાનિ, જય કે પરાજયને, સુખ કે દુઃખમાં સરખાં ગણીને યુદ્ધમાં જોડાઈશ તો તને પાપ નહિ લાગે.
નોંધઃ જો અર્જુનને કુટુંબી સ્નેહીઓના દેહ ઉપર મોહ થયો તો પછી પોતાના દેહ ઉપર મોહ કેમ ન હોઈ શકે? જો કે એણે પોતાના શબ્દોમાં એ વાત ક્યાંય નથી કહી. અર્જુનને પોતાને એમ લાગતું પણ નહિ હોય, કે પોતાના દેહમાં પણ મોહ છે. પરંતુ શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કેમ ન જાણે? એટલે જ એમણે કહ્યું કે તું મરવાની બીક છોડી દે. મરીશ તોય તારો આ જ આત્મા બીજો દેહ ધારણ કરશે. ત્યારે સ્વર્ગીય સુખ મળશે. અહીં સ્વર્ગસુખ કહ્યું છે કારણ કે દેહધારી આત્માની દેહભાને કરેલી ક્રિયા વધુમાં વધુ શુભ ફળ આપે તો સ્વર્ગનું ફળ આપી શકે; એથી વધુ નહિ. આપોઆપ આવી પડેલા યુદ્ધની ક્રિયા ક્ષત્રિયને માટે ધર્મી હોય, તોય એ ક્રિયા દેહભાન વિના થઈ શકતી જ નથી, માટે એનું વધુમાં વધુ ફળ મળે તો સ્વર્ગ મળે, મોક્ષ કદી નહિ અને તેના એક પાસામાં સ્વર્ગ છે, તેના બીજા પાસામાં નરક પણ છે જ. તેમજ જ્યાં પુણ્ય છે ત્યાં બીજે પાસે પાપ પણ છે. એટલે એકંદરે તો એ ક્રિયા કંઈ જીવનધ્યેય નથી. માટે જ અર્જુનને શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માએ કહ્યું કે મોક્ષ આપનાર વસ્તુ તો સમત્વ છે. અને સમતામાં જ આત્મિક સુખ છે માટે હું તને યુદ્ધમાં જોડાવાનું કહું છું." એટલે તું એને જ તારું પરમ ધ્યેય રખે માની લેતો. આ તો અત્યારે તારી ભૂમિકા પ્રમાણે એ નિવારી શકાય તેમ નથી, માટે કહું છું કે તું