________________
અધ્યાય બીજો
ઉચ્ચ કોટીના સાધકને તો એવી પ્રશંસા અડી જ શકતી નથી પરંતુ અર્જુન હજુ એ ઉત્કટ ભૂમિકા પર નહોતો એટલે જ શ્રીકૃષ્ણ આ છેવટની એટલે કે જેમ લોકોત્તરમાં તેમ લૌકિક પરીક્ષામાં પણ નાપાસ થયેલો જાણી, છેવટે કહ્યું કે ભોળા ! ખેદ શું કરે છે ? સાંભળ :
हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा मोक्ष्यसे महीम् । तस्मादुत्तिष्ठ कौंतेय युद्धाय कृतनिश्चयः ॥ ३७ ॥ મર્યો તો સ્વર્ગ પામીશ, કાં જીતી ભોગવીશ ભૂ; માટે તું ઊઠ કૌંતેય ! કરી નિશ્ચય યુદ્ધનો, ૩૭
૭૭
(યુદ્ધમાં નહિ જોડાવાથી તું સ્વધર્મ અને કીર્તિ બંને ગુમાવીશ તેમજ સર્વ પ્રકારે સર્વની અપકીર્તિ વહોરી લઈશ. જ્યારે યુદ્ધમાં જોડાવાથી માન કે એ રીતે જ - આ યુદ્ધમાં જ - ખપી જઈશ એટલે કે) જો તું મરી જઈશ, તો તું સ્વર્ગ પામીશ અને (જીવ્યો તો જીતવાનો જ છે એટલે) જીતીને ભૂમિકાને ભોગવીશ. (એમાં તારું જવાનું શું છે?) માટે યુદ્ધનો નિશ્ચય કરીને, ઓ કુંતીના પુત્ર ! તું ઊઠ. (ઊભો થા.) ખેદ છોડી દે.
નોંધ : દેહીનો દેહ વહેલામોડો છૂટવાનો જ છે તો મૃત્યુના ભયે પોતાના કર્તવ્યને છોડવું ઉચિત નથી, મૃત્યુના મોંમાં કર્તવ્ય ખાતર મરનારને મરીને સ્વર્ગ મળે છે. અને જીવીને વિજય મળવાથી અનેક પ્રકારનું લૌકિક સુખ મળે છે. ઉપરાંત જેણે કર્તવ્ય ધર્મ જાળવ્યો એનો આત્મા પણ નીચે નથી જતો, ઊલટું જો સમતા રાખી હોય તો ઊંચે જ જાય છે. માટે જ હવે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કહે છે કેઃ सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ । ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि || ૩૮।। લાભ-હાનિ, સુખો-દુઃખો, જીત-હાર, સમાં ગણી; જો જોડાઈશ તું યુદ્ધે, તો તો પાપ ન પામશે. ૩૮
(ઓ કુંતીના ગરવા સપૂત ! તને પાપનો ડર લાગે છે, એ જોઈ મને ખૂબ સંતોષ થાય છે. જે પાપથી ડરતો રહીને વિવેકપૂર્વક પગલાં માંડયે જાય છે, તે તો સર્વ પ્રકારે અધિકારી જ ઠરે છે પણ આ યુદ્ધમાં લાખો કેલૈયા કુમાર જેવા નરવીરો ભરખાઈ જશે, પણ આ અનિવાર્ય દશા છે, ત્યાં દેહધારી શું કરે ? જોને, ધરતીકંપ, જળપ્રલય, મહામારી વગેરેનાં મોંમાં લાખો દેહધારીઓ હોમાઈ જાય
