________________
૭૪
ગીતાદર્શન
બેવડા ઉછાળાથી ગણકારવા જેટલું દુ:ખ ઉપજાવે પણ એમ છતાં માનો કે થોડા વખત માટે પણ એવું વલણ એવો માણસ જાળવી શકે તોય એવો માણસ પણ પોતે જે સાથીઓ વચ્ચે ગૌરવ, મહિમા ભોગવતો હોય, તે સાથીઓ વચ્ચે તુચ્છકાર પામે તે ઘડીક પણ સહી શકતો નથી. તેમ તારું પણ થવાનું. કારણ કે આ બધા મહારથીઓ કે જેમને વિષે (રણમાંથી પીછેહઠ કદી ન કરવાના બિરુદને લીધે) તું બહુમાન પામ્યો છે, ત્યાં જ હલકાઈ પામીશ (કારણ કે એ) મહારથીઓ તો તને ભયને લીધે રણથી થાકયો (એમ) માનશે.
નોંધઃ વાત તો ખરી જ છે કે જેમની આગળ બહુમાન પામ્યો હોય તેવા નિકટના સાથીઓ આગળ માણસ હલકો પડી જાય, તો એને જબ્બર આધાત લાગે છે. આવા જબ્બર આધાત સામે આધ્યાત્મિક બળ ન હોય, તો ટકી જ ન શકાય. આવે અણીને પ્રસંગે આધ્યાત્મિક બળ તો આવી શકે કે જો પોતે લીધેલો પંથ સાચો હોય અને સાથે સાથે ભારોભાર શ્રદ્ધા હોય. સારાંશ કે પ્રબળ આત્માર્થી જ ત્યાં ટકી શકે. આવા આત્માર્થના લક્ષ્ય તો અર્જુન રણથી નહોતો જ થાક્યો, એટલે દ્રુપદ જેવા એના સસરા કે ધૃષ્ટદ્યુમ્ન જેવા એના સાળા અથવા ભીષ્મ કે દ્રોણ જેવા પીઢ વીરો હત! ભૂંડા બીકણ !” આટલું કહે એટલે એ સાંખી શકે તેમ નહોતું જ. શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા આગળ તો એનો નાતો જ એવો હતો, એટલે એ ન નામર્દપણું પામ' એટલા શબ્દો સાંભળી શકયો. જો કે એ સાંભળ્યા પછી તો એને કેવી ચટપટી થઈ તે આપણે જોઈ ચૂક્યા પણ એટલું જ જો બીજા કોઈએ સંભળાવ્યું હોત તો જોયા જેવી થાત ! કારણ કે હજુ અર્જુનને એટલી હદની અપ્રમત્ત દશા પર જવાને વાર હતી. એટલે આવી અધોદશા થાય પછી યુદ્ધ જોડાવા માટે પાછું આવવું પડે એના કરતાં અત્યારે જ પોતાની એવી મનોદશાનો પ્રથમથી જ વિચાર કરે એ ખાતર શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા અર્જુનને, એના યુદ્ધથી ભાગ્યાનાં પરિણામો ક્રમવાર આત્મલક્ષ્ય રાખીને આબેહૂબ વર્ણવી રહ્યા છે. અહીં એક પ્રશ્ન ઊઠે કે મહારથીઓ ભયથી પીછેહઠ માની લે એથી કરીને એમને એમ ન મનાવવા ખાતર શું રણમાં એણે જોડાવું? બીજા શું માની લેશે એ ઘડીઘડી જોવા બેસે તો તો સાધક પોતાની પ્રવૃત્તિમાં ડગલુંય કેમ ભરી શકે ? એ વાત તો અગાઉ કહેવાઈ ગઈ છે. પણ આનો જવાબ તો સીધો જ છે. લોકો શું માને છે, એ સાધકનું ધ્યેય તો ન જ હોય - ન જ હોવું ઘટે પણ સાધકે એ પણ ન ભૂલવું જોઈએ કે પોતે સિદ્ધ ન હોઈને પોતાની ભૂલો સંભવે છે, એટલે એના આત્મધુવને તો એ મુખ્યપણે જોયા કરે, પણ સાથે સાથે લોકાભિપ્રાયને (ઠોકરે ન મારતાં, એ પરત્વે) પણ