________________
૭૨
ગીતાદર્શન
કીર્તિ ખાતર પણ ધર્મ વસ્તુને તજવી એ સાવ અવળો માર્ગ છે. આત્મા પાછળ પ્રતિષ્ઠા તો છાયાની જેમ ચાલી આવે છે. પણ જો છાયા પાછળ મૂળ આત્માની દરકાર ન રખાય, તો બંને ગુમાવી બેસાય. લૌકિક કીર્તિ પાછળ મથતો મનુષ્યમાંનો બુદ્ધિમાન વર્ગ આટલું ધારી લે તો એ સ્વધર્મ જાળવી શકે અને લૌકિક કીર્તિ વધુ પ્રમાણમાં કમાઈ શકે. પણ એના પ્રયત્નમાં એણે આત્માનો સ્વધર્મનો ધ્રુવ-કાંટો જે આગળ રાખવો જોઈએ તે પાછળ રાખ્યો હોય છે. અને લૌકિક કીર્તિનું સ્થાન જે પાછળ રાખવું જોઈએ તે આગળ ધ્રુવ- કાંટાની જેમ રાખ્યું હોય છે, અને તે હાલતાં ને ચાલતાં એને તપાસ્યા કરે છે, એટલે જ એ બેય ચૂકે છે. આ ચૂકને જ શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં પાપ કહેવામાં આવે છે. એ તો દેખીતી જ વાત છે કે, દિશાશ્રમમાં પડેલો સુકાની મત્તા જ ખાય. પછી કેવા ને કેટલા ખાય તેનો આધાર તો વળી એની ભાવના પર રહ્યો; પણ એવા જીવની ભાવસૃષ્ટિમાં પણ ઊલટું પરિણામ ઊપજે છે. એટલે કીર્તિને લીધે કરવા જાય છે અને મળે છે અકીર્તિ. આ જ વાત અર્જુનને શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા સમજાવે છે.
अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यंति तेऽव्यम् । संभावितस्य चार्कीतिमरणादतिरिच्यते ।। ३४ ।। ને બોલ્યા કરશે ભૂતો, તારી અકીર્તિ કાયમી;
અકીર્તિ મૃત્યુથી ભૂંડી, સંભાવિત મનુષ્યને. ૩૪ (કૌતિય ! મેં તને કહ્યું કે કીર્તિને અને સ્વધર્મને ખોઈ બેસીશ તેમજ પાપ પામીશ. એમાંના કીર્તિ શબ્દથી તું એમ ન જાણતો કે માત્ર કીર્તિ જ જશે, કીર્તિ તો જશે જ પણ એના બદલામાં અકીર્તિ પણ થશે એટલે) ભૂતો (અહીં ભૂત શબ્દ ગીતાકારે આશયપૂર્વક યોજ્યો છે. ભૂતો એટલે સંસારી જીવો, એમને જ બીજાના પ્રસંગો પરત્વે કીર્તિ-અકીર્તિ ગાવાનો ભારે રસ હોય છે.) તારી કાયમી અકીર્તિ બોલ્યા જ કરશે અને (એ તું જાણે જ છે કે, સંભાવિત મનુષ્યને અકીર્તિ એ તો મરણ કરતાં પણ ભયંકર થઈ પડે છે.
નોંધ : અર્જુનને દુન્યવી વાતાવરણની છેક જ અસર ન થાય, એટલો એ નિર્લેપી આજે નહોતો એ તો દેખીતી વાત છે. એના પોતાના કથનમાં પણ અકીર્તિનો ડર તો દેખાય જ છે. માટે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા કહે છે કે ભાઈ! તારા જેવા
