________________
જીવનદાન-યજ્ઞ અને સાવધાની
ભૂદાનના વચગાળાના લક્ષ્યાંકને પૂગવા મથનારા સાચા સેવકોએ જોયું હશે કે ભૂદાનની ઝોળી લઈ ફરવા નીકળનારાના પોતાના આત્માનેય એ કાર્ય સ્વયં જગાડી મૂકે છે ! જે પોતાનો મૂઢ સ્વાર્થ લગારે છોડી શક્યો નથી, તે બીજાઓના મૂઢ સ્વાર્થને કેમ છોડાવી શકે ? જે પોતાના ગુસ્સાને રોકી શકતો નથી તે સર્વોદયમય કે ધર્મમય પ્રવૃત્તિમાં તન્મય શી રીતે થઈ શકે ? આચાર્ય કૃપાલાનીજી જેવા નિખાલસ પુરુષ એ વાતનો જાહેરમાં એકરાર કરવાની તાકાત બતાવી શકે. કોઈ જાહેરમાં બતાવે કોઈ મનમાં વિચારી જાતને બતાવે, પણ એ બાબતમાં ભારતના લોકો લગભગ એકમત થશે કે સ્વરાજ્ય પછી સત્તા લાલસા અને અંગત સ્વાર્થ એ બંને પ્રવાહો પૂર ઝડપે વધી રહ્યા હતા અને હજુ એ ચાલુ જ વધી રહ્યો છે.
આવા કટોકટીના સંયોગોમાં માત્ર થોડો ઉપદેશ અથવા માત્ર ફૂરસદ વખતની થોડીક સેવા અપૂરતાં જ બની રહેશે. જેમ એક બાજુ હિંસાનું પ્રાબલ્ય પલ્લું ઘણું વધી જાય, તેમ બીજી બાજુ અહિંસાનું પ્રાબલ્ય પલ્લું તેટલા જ વધુ પ્રમાણમાં વેગપૂર્વક વધી જવું જોઈએ. નહીં તો આમ સમાજમાં હિંસાની પ્રતિષ્ઠા સજ્જડ થઈ જાય ! એ જ રીતે આજે એક બાજુ ‘હું જીવું, હું જ ભોગવું, હું જ બીજાઓનો ભોગ લઈને સુખે ફર્યા કરું' એવા સ્વાર્થે માઝા મૂકી છે, તો બીજી બાજુ ‘હું સર્વે કલ્યાણને સારુ પહેલો મરવા તૈયાર થઉં, હું જ ત્યાનું અને હું જ ત્યાગના સુખની સૌ પહેલાં લહાણ લઈ લઉં.’ આવી ૫૨માર્થ ભાવનાનું પલ્લું વધવું જ જોઈએ. માત્ર ભૂદાન, માત્ર સાધનદાન, માત્ર સંપત્તિદાન, માત્ર બુદ્ધિદાન કે માત્ર શ્રમદાન નહીં પણ સમગ્ર રીતે જીવનદાન આપનારા મરજીવાઓ સારા પ્રમાણમાં આગળ આવે, તો જ એ બની શકે. સદ્ભાગ્યે બુદ્ધગયા સંમેલનમાં શ્રી જયપ્રકાશજીના જીવનદાનથી એ માર્ગે પહેલ થઈ છે અને એનો પ્રભાવ ખુદ વિનોબાજી જેવા ભૂદાનયજ્ઞના પ્રણેતા ઉપર પણ પડ્યો અને એમણે શ્રી જયપ્રકાશજીના માર્ગનું જાતે અનુકરણ કર્યું. આ અદ્ભુત પ્રસંગે આશાદેવીની જેમ અનેક જિજ્ઞાસુઓનાં હૈયાંને અપીલ કરી હશે. એમાં શંકા નથી. શ્રી રવિશંકર મહારાજનો પોતાનો પત્ર મને મળ્યો નથી, પરંતુ એમણે પણ આ માર્ગ ત્યાં જ સ્વીકારી લીધાનું
સાધુતાની પગદંડી
૨૧૦