________________
ભૂદાનનું કાર્ય એ ધર્મક્રાંતિનું કાર્ય ગણાય ?
પ્રશ્ન : ભૂમિદાન, શ્રમદાન અને સંપત્તિદાન આંકડાથી કે બાહ્ય દેખાવે દેખાડી શકાય. પણ એ આંકડા અને દેખાવ પાછળ જો સામાજિકન્યાય, ઊંડી વિવેકબુદ્ધિ અને રોજબરોજના વિશુદ્ધ જીવન વ્યવહારનો પાયો ન હોય તો તેવા દાનને ધર્મક્રાન્તિના કામમાં કેમ ગણાવી શકાય ? વળી આવા ન્યાય, આવી બુદ્ધિ અને આવું નિર્મળ જીવન છે કે કેમ અથવા થાય છે કે કેમ તેમને જોવાનું માપકયંત્ર શું ?
ઉત્તર : તમારા પ્રશ્નના બંને ભાગોને બે ઉપમા સાથે ઘટાવીને હું જવાબ આપું : દા. ત. * એક નદી એવી છે કે જે મુખમાં સાંકડી છે, પણ પછીથી પહોળી અને વ્યાપક થતી જાય છે. આવી નદીઓ લોકપ્રિય જરૂર થાય છે, પણ કેટલીકવાર સમુદ્ર લગી ન પૂગતાં તેમનું પાણી વચ્ચે જ ખતમ થાય છે. મારે મન આવી નદીઓનુંયે અમુક મૂલ્ય તો છે જ કારણ કે તે લોકોના કામમાં આવે છે, પરંતુ એવી નદીઓનું અમુક મૂલ્ય હું ધાર્મિક ક્રાન્તિના પાયારૂપ નહીં ગણે. નદી નાની હોય કે મોટી, સાંકડી હોય કે ઘણા વિસ્તાર વાળી, એની ખાસ કિંમત નથી. જે નદી સમુદ્રને મળે છે તેની જ મારે મન મુખ્ય કિંમત છે. સંભવ છે તે રસ્તામાં ભલે ઓછું દાન કરી શકે, પણ સમુદ્રમાં વિલીન થતાં અને વરસાદ રૂપે પુનર્જન્મ પામતાં તેને આવડે છે; એટલું બસ છે. જે ક્રમે ક્રમે મોટી થતાં દરિયાને મળે તો તો તેની સર્વોચ્ચતા નક્કી છે જ. આંદોલનોનું પણ આવું જ છે.
ર૬ જેમ મોઢાના ડાઘ કે સફાઈ જોવામાં આરસી પ્રમાણ છે, તેમ સમાજને અને વ્યક્તિને જોવાને માટે પણ એક આરસી છે. દેશની અખંડતા તૂટે નહીં, (૨) કોઈ વાસ્તવિક વસ્તુનું વાસ્તવિક મૂલ્યાંકન વધઘટે નહીં અને જનતાની પોતામાંથી ઊઠતી તાકાત બંને બાજુથી હંમેશ વધતી જાય તેવું આંદોલન મારે મન સર્વાગી આંદોલન છે; એ જ મારે મન વ્યક્તિ અને સમાજની સાચી આરસી અથવા સાચું માપકયંત્ર છે. સામાજિક ન્યાય, ઊંડી વિવેકબુદ્ધિ અને રોજબરોજના વિશુદ્ધ થતા જીવનવ્યવહારનો સાચો પાયો પણ તેમાં જ છે.
સાધુતાની પગદંડી
૨૦૯
