________________
સિવાય આ તકે રહી શકતો નથી. કાર્ય કરતાં સિદ્ધાંત મોટો માનીએ ત્યાં આવું બનવું અનિવાર્ય લેખી લેવું જોઈએ.
ગામડાના ઉદ્ધાર માટે શું કરવું ? પ્રશ્ન : આપ ગામડાંઓના ઉદ્ધારની આશા સેવો છો, પણ ગામડામાં વસતાં ભોળા ભલા લોકો ઉપર જેમનું વર્ચસ છે એવા ગામડામાં જ વસતા આગેવાનો સરાસર ઊલટે રસ્તે જઈ રહ્યા હોય, અને દોરી રહ્યા હોય ત્યાં આવા આગેવાનો સુધરે નહિ ત્યાં લગી ગામડાઓનો ઉદ્ધાર ન થઈ શકે. તો તેવા આગેવાનોને સુધારવા માટે આ ભોળા ભલા ગામડાંના લોકોએ શું કરવું જોઈએ ?
જવાબ: “જેનો આગેવાન આંધળો તેનું કટક કૂવામાં’ એ આપણી જૂની કહેવત સાચી છે જ. પહેલાંના કાળમાં આગેવાનો જે જવાબદારીથી વર્તતા તે હવે નથી વર્તતા એટલે તેમની આગેવાનીનો આ ગામડાના નીચલા થરના લોકોએ પડકાર કરવો જોઈએ. એને માટે પોતાના મનમાં જે ખોટું લાગતું હોય તે સ્પષ્ટ આવા આગેવાનો સામે કહેતાં તેમણે ખચકાવું ન જોઈએ. મનમાં ભરી રાખવાથી વાતાવરણ નધણિયાતું થઈ બગડે છે અને સાચું કાર્ય કંઈ થતું નથી. એટલે આ કહેવાતા આગેવાનોની આગવી આગેવાની નહીં રહી શકે તેવો કાળ તો આવી લાગ્યો છે; પણ આવા પ્રયત્નની એમાં ખાસ જરૂર છે. ભલા ભોળા આ ગામડિયાઓ નૈતિક હિંમત ઊભી કરે અને એમના સાચા સેવકોની વધુ ને વધુ હૂંફ મળે તો કાં તો આગેવાનો સુધરી જાય અને જેઓ ન સુધરે તેમની આગેવાનીની પકડ પરથી આપોઆપ છૂટી જાય !
જૂના તરફ સૂગ ન હોય કાળે કાળે પરિવર્તન થવું જોઈએ. અને પરિવર્તનવાળા નવા ભાગને અપનાવવો જ જોઈએ; પરંતુ એનો અર્થ એ નથી કે જૂના તરફની સૂગ રાખવી. જૂના તરફની સૂગ આપણને આત્માને છોડીને ભભકદાર જડ કલેવર તરફ દોરી જવાની પૂરેપૂરી ભીતિ છે. વર્ણાશ્રમની આપણી સમાજ વ્યવસ્થા - અર્થ, કામ અને ધર્મથી પરિપૂર્ણ હતી. એમ સિદ્ધ થાય તો નવાયુગને અનુકૂળ એ જૂના મસાલાને ગોઠવવામાં આપણે નાનમ માનવાની કશી જ જરૂર નથી. ઊલટું એવા સત્યાગ્રહને આપણે વળગી રહેવું જોઈએ એમ હું પ્રબળપણે માનવા પ્રેરાઉં છું.
- સંતબાલ
સાધુતાની પગદંડી
