________________
હવે નથી કરતી. બે બળદ હતા તે વેચી નાખ્યા, અને ત્રીસ વીઘા જમીન હતી તે ગોચરમાં મૂકવા મહાજનને આપી દીધી. આ મારી છોકરી છે તે મજૂરીએ જાય છે. અને હું ઘરનું કામ ને છાણાંલાકડાં કરું છું. આમ મારું ગુજરાન ચાલે છે. બે બળદના છસો રૂપિયા ઊપજયા. તે શેઠને આપ્યા છે અને કહ્યું છે કે મારા ધણીનું કલ્યાણ થાય તેવા કોઈ સારા કામમાં વાપરજો. શેઠ બહુ ભલા છે. તેમણે એ રૂપિયા એક વરસ પોતાની પાસે રાખ્યા. અને બાજુના એક ગામમાં પાણીનું બહુ દુઃખ હતું ત્યાં ગામ લોકોએ મજૂરી કરી, જેથી રૂપિયા ૫૫૦માં એક કૂવો અને હવાડો બનાવી દીધાં છે. બાકીના પચાસ અને વ્યાજના થયા તે મળીને ગામમાં પરબ ચલાવે છે.” મેં કહ્યું કે, તમે એ રકમ તમારા ભરણપોષણ માટે રાખી હોત તો? તેણે મારી સામે આંખો ટગમગાવતાં કહ્યું : “મારો ધણી બહુ જુવાન હતો. ઘણી મહેનત કરીને તેણે બળદ આપ્યા હતા. એની મહેનતનું અમારાથી કેમ ખવાય ?” “ત્યારે આ જમીન એકલી છોકરી માટે રાખી હોત તો ?” ત્યારે તેણે જવાબ આપ્યો : ““છોકરી એનું નસીબ લઈને નહિ આવી હોય ?” આ જવાબ સાંભળી હું તો આભો જ બની ગયો. મને થયું કે આને કોણે આ શાસ્ત્રો ભણાવ્યાં હશે ? મોટા મોટા તત્ત્વજ્ઞાની કહેવાય છે તે સાચા કે ખૂણામાં પડેલી આ કોળી બાઈ સાચી ? ક્યાં આજનો બીજાની મજૂરીનું હડપ કરી જતો છતાંય શિક્ષિત કહેવાતો સમાજ અને ક્યાં અણઘડ કહેવાતાં આ ગામડિયાં ? બેમાંથી કોણ અણઘડ? હજુ મારા મનમાં ““મારો ધણી બહુ જુવાન હતો એની મજૂરીનું અમારાથી ખવાય ?” એ શબ્દો ગૂંજ્યા જ કરે છે.
ગાયની ભક્તિ ગાયોના પ્રશ્ન ઉપર તેમણે જણાવ્યું કે હમણાં હમણાં ગાયોને હળે જોડવાની ચર્ચા બહુ ચાલે છે. આ પ્રશ્નને માત્ર ધર્મની આળી લાગણીથી ન જોઈએ તોપણ ગાયને હળે જોડવી પરવડે તેમ જ નથી. કુદરતે ગોઠવણી જ એવી કરી છે કે નર મહેનતનું કામ કરે અને માદા સારા સંતાન ઉત્પન્ન કરવાનું કામ કરે ! વળી ગાય ગર્ભિણી થાય તે વખતનો આગળ પાછળનો સમય જ એનું વરસ પૂરું કરે છે. એટલે એ પ્રશ્ન જ અસ્થાને છે. બાકી ધાર્મિક લાગણીથી જોઈએ તો હિન્દુઓએ ગાય માટે કશું કર્યું નથી. જો ગાય ઉપર ભક્તિ હોય તો આ દશા જ ના હોત. ભેંસ જુઓ તો લઠ જેવી અને ગાય ? સુકલકડી હાડકાંવાળી. ભૂખી અને નિસ્તેજ દેખાશે. એ જીવતી હોય ત્યારે બહુ બહુ તો બહેનો (પુરુષો તો નહિ જો રડી ખડી કોઈને ત્યાં ગાય હોય ત્યાં જઈને વારતહેવારે પૂજન કરી આવે છે. આપણે બધા મરણ પછી તેને પૂછડે પાણી રેડવામાં સમજીએ છીએ. બીજા દેશોમાં આવું પૂજન નથી પણ ત્યાં
EF
સાધુતાની પગદંડી