________________
મૂંઝવણ થઈ. પેલા ભાઈ છેવટે એક દેરી ખસેડવા તૈયાર થયા. અમો સૌને એમ લાગ્યું કે બન્ને પક્ષની ભૂમિકા જોતાં હવે આ રીતે સમાધાન થઈ પ્રશ્ન પતી જતો હોય તો બહુ તંત ન કરવો. પણ મહારાજશ્રીને સંતોષ થતો નહોતો. આપણા સમાજમાં લગભગ આવો જ ન્યાય અપાય છે. દા.ત. એક માથાભારે માણસ કોઈના ઘરમાંથી પાંચસો રૂપિયા ચોરી લાવે અને એ ભાઈ પકડાઈ જાય પણ પૈસા પાછા ન આપે એટલે ઘરધણી આગેવાનો પાસે ફરિયાદે જાય કે ફલાણો માણસ મારે ત્યાંથી ચોરી કરી ગયો છે. મને ન્યાય અપાવો. પંચ ભેગું થાય અને વાટાઘાટો કરી ફેંસલો આપે કે ચોરનારે બસોપચાસ રૂપિયા ઘરધણીને આપવા કારણકે પેલો માણસ માથાભારે હોય. પોલિસમાં જતાં સાક્ષીપુરાવાના અભાવે એક પાઈ પણ મળે તેમ ન હોય. એટલે બનેલું રહે તેટલા માટે આટલી રકમ અપાવે છે. ઘરધણી પણ સમજે કે આટલાય મળ્યા ખરાને ? આમ સાચો ન્યાય માર્યો જાય છે અને ચોરને ચોરી કરવાનું ઉત્તેજન મળે છે. સાચો ન્યાય એ છે કે પંચે નૈતિક દબાણ લાવી ચોરેલા પાંચસો રૂપિયા પાછા અપાવવા જોઈએ અને ચોરી કરવાની જે ભૂલ કરી તે બદલ પ્રાયશ્ચિત આપવું જોઈએ. આમ થાય તો જ સાચો ન્યાય અને ગુના અટકી જાય. આ દેરીઓના પ્રશ્નમાં પણ સાચો ન્યાય એ હતો કે બન્ને દેરીઓ બીજાની જમીન ઉપરથી ખસી જવી જોઈએ. છેવટે બંને પક્ષે પંચ નિમાયું એટલે મહારાજશ્રીએ ગોચરી લીધી.
પંચના ફેંસલામાં કેટલીય મુશ્કેલી આવી. પંચની દૃષ્ટિ વહેવારું રસ્તો કાઢવાની હતી. પણ જયાં મહારાજશ્રીની હાજરી હોય ત્યાં સંપૂર્ણ ન્યાય મળવો જોઈએ. એટલા માટે તેઓશ્રી પંચને કંટાળો આવે તો પણ વારંવાર સલાહ સૂચનો આપ્યા કરતા અને દરમિયાનગીરી કર્યા કરતા છેવટે એ આગ્રહ રાખ્યો કે, બધી પરિસ્થિતિ જોતાં પૂર્ણ ન આપી શકાય તોપણ ચૂકાદામાં પંચે સંપૂર્ણ ન્યાય શું હોવો જોઈએ તેનો ઉલ્લેખ તો કરવો જોઈએ.
એ રીતે આ આખાય પ્રશ્નનો નિવેડો લાવવામાં આવ્યો. દેરીઓ તો કાયમ જ રહી, પણ બંનેના ચોકની જગ્યા વધઘટ કરી પંચે બંનેની વચમાં પાળી નખાવી દીધી. અને કેટલીક રોકડ રકમ આપવાનું ઠરાવ્યું.
સાધુતાની પગદંડી
૫૩
