________________
ઉત્તમ છાપ બધાં ગામડાંઓમાં આ વિષય પરત્વે ઊમ્મરગઢની છાપ પડી છે. “અમોએ મોતીના દાણા પકવ્યા છે, જેટલું આપીએ તેટલું ઓછું છે. અમોએ ગયે વર્ષે ખૂબ લાભ લીધો છે.” આવું કહેનાર સમગ્ર રીતે આ એક જ ગામ નીકળ્યું. જેમાં હિંદુ-મુસ્લિમ સૌનો પૂરેપૂરો સમાવેશ થાય છે. મારી અપેક્ષાનું લગભગ સોએ સો ટકા કહીએ તેવું પરિણામ આ ગામને ફાળે જાય છે. તેની લગોલગ સેળાનો નંબર આવી શકે. ભાઠાનાં ગામડાંઓમાં ગોગલાનો ઉત્સાહ ઉલ્લેખપાત્ર ગણાય અને મીંગલપુરનેય ન ભુલાય. પચ્છમ અજાણ્યું છતાં એણે ઠીક ઠીક, જ્યારે જાણીતાં છતાં મોટાં એવાં ભડિયાદ અને ગાંફ ધારવા કરતાં જુદાં જણાયાં. ગાંફમાં એકાદ માણસ પાસે એવી વાત પણ સાંભળી કે મેં લાભ નથી લીધો પછી કર્તવ્ય શાનું? આખા પ્રવાસમાં ઉત્સાહ ઓછો વધુ જોયો પણ પ્રાદેશિક ફરજનો શબ્દોમાં અસ્વીકાર કર્યો હોય તેવો આ એક જ અપવાદ છે.
પ્રયોગોમાં આવું તો બનવાનું જ. આ પ્રતિદાનમાં હરિજનો પણ સાવ બાકાત નથી. ધોલેરાના હરિજનોએ ઉત્સાહપૂર્વક ફૂલપાંખડી ધરી હતી. ગોલાતળાવ અને બાવલિયાળી એવાં નીકળ્યાં કે જેમણે જવાબ આપવાનું કહેલું તે દિવસે જવાબો નથી આપ્યા. જ્યારે સાંઢીડાનો જવાબ એકંદરે સુંદર ગણાય. વ્યક્તિગત દૃષ્ટિએ જોતાં તો ઘણાં ગામો નોંધવા જેવાં હતાં વિશેષ ગરાસદારી વસતિવાળાં ગામોમાં ચેર, પીંપળી, ધનાળા, ફેદરા ઠીક ઠીક ગણાય. જ્યારે કેટલાંક ઓછા વધુ પણ નિરાશાજનક જ લેખાય.
ટૂંકમાં આ પ્રયોગને અંતે ખારામીઠા અનુભવોમાં મને અને મારા સાથીઓને મીઠા અનુભવો તારવવા માટે ઠીક ઠીક મહેનત ઉઠાવવી પડી છે. પણ શ્રી રવિશંકર મહારાજના શબ્દોમાં કહું તો “જવાબ મળે છે, એ આનંદની વાત છે. આ સમાજની કેળવણી છે.” એ જોતાં આનંદ થાય છે. આપણે હવે એ સ્થિતિ પર જઈ રહ્યા છીએ કે; હવે પ્રતિદાનનો ધર્મ સૌએ વિના કાયદાઓ અને વિના જગાડ્યે ગામડા અને શહેરો બન્નેએ સમજી લેવો પડશે. એ ધર્મ જ આપણને વર્ગમૂળ તરફ દોરી જશે. વિશ્વવાત્સલ્ય : તા. ૧૬-૫-૧૯૫૦
સંતબાલ
મુનિશ્રીનો પ્રવાસક્રમ ગોપાલક પરિષદ તથા ચૂડાસમા ગરાસદારભાઈઓને સંબોધીને તેઓ તા, ૧ મે એ રોજકા છોડશે. પછી કાળ પટેલનું ધોળી ગામ લઈને બાજરડા થઈ પાણીસણા મુકામે તા. ૪થીએ પહોંચશે. પાણીસણાની પગપરિષદમાં હાજરી આપશે પછી ત્યાં જ પઢારકોમના સમાધાન માટે જરૂર પડશે તો રાણાગઢ જશે. રાણાગઢ તુરતમાં જવાનું નહિ થાય તો પાણીસણાથી બારોબાર શિયાળ ભણી જશે. તા. ૧૬-૫-૫૦ સુધીનો પત્ર વ્યવહાર ‘શિયાળ તા. ધોળકા, કોઠ થઈને, મુનિશ્રી સંતબાલ’ એ સરનામે કરવો. (વિશ્વવાત્સલ્યમાં મુનિશ્રીનો પ્રવાસ-કાર્યક્રમ આ પ્રમાણે પ્રગટ થતો રહેતો.) (૧ લી મે થી ૧૬ મે ૧૯૫૦
- સં.
સાધુતાની પગદંડી
૩૩