________________
કઢાવવાની રીતને બદલે દાતાઓને કર્તવ્યભાન પ્રે૨ીને દાન કઢાવવું સહેલું નથી. સ્વરાજ્ય આવ્યા પછી ગામડાંઓની માગવાની ભૂખ-સરકાર પાસે-ઊઘડી છે. જોકે વર્ષોના શોષણ પછી દેશ પાસે એ માગવાનાં તેઓ અધિકારી છે, છતાં માગણવૃત્તિથી માગવાથી જેમનું તેજ ઘટ્યું હોય છે, તેઓ કર્તવ્યભાવે આપી શકે નિહ.ગામડાંઓ ફુલાવીને કે ભિખારી વૃત્તિથી માગે તો ઘણું આપે છે. એક ગામમાં મેં સાંભળ્યું કે એક યા બીજા પ્રકારના સત્તાવીસ ફાળા થઈ ચૂક્યા હતા. આ નહોતો ફાળો, નહોતું દાન,નહોતી પુણ્ય ખરીદવાની વાત.આ તો વણનોંધ્યું જે ઘણું ઋણ લેવાયું હતું તે ઋણમાંથી થોડુંય હળવું થવાની વાત હતી. સરકારી તગાવી, ભાવમાં થયેલો મોટો ઘટાડો, વિઘોટીનો દોઢો કે બમણો આંકડો અને અન્ય અનેક ફાળાઓ પછી મોડેમોડે થયેલી આ પ્રેમાળ ઉઘરાણી હતી.મારે માત્ર ધર્મ સમજાવીને દૂર રહેવાનું હતું, સાથીઓને પણ લગભગ નિરાળા રહેવાનું હતું અને બહુ બહુ તો ગામલોકોની જહેમતમાં સૈદ્ધાંતિક મુદ્દો જાળવી મદદ કરવાની હતી.આ ગણતરી કરતાં જરા આગળ અમો ગયા હતા. એકાદ બે કિસ્સાઓમાં મારે જરા ઊંડા પાણીમાં ઊતરીને પણ કર્તવ્યધર્મ સમજાવવા જતાં પાછળથી જાતે પસ્તાવો કરવો પડ્યો હતો.
એકદંરે ખૂબ અનુભવો થયા. અને અંતે એમાંથીયે સંતોષ પામ્યો છું. જે તાપ, વંટોળ અને પ્રદેશે ગતવર્ષમાં શરીરની નાદુરસ્તીમાં નિમિત્ત આપેલું, તેનો આ વર્ષે પણ સ્વાદ મળ્યો. પરંતુ આ વખતે શરીરની જાળવણી માટે સાથે રહેલાંઓએ ઠીકઠીક જહેમત ઉઠાવી હતી, પરિણામે કાર્ય પાર પહોંચી ગયું. કોઈને આટલું જ આપવાનો કોઈએ આગ્રહ કરવાનો નહોતો અને નોંધાયા પછી એક દાણો પણ ઓછો આપે તેનું લેવાનું નહોતું તેમ જ જે આપે તે સ્થાપનાના દેવને અખંડ અક્ષત અપાય છે,તેમ ઊંચું ધાન્ય આપવાની શરત મુકાતી હતી. ધાન્ય ઉઘરાવીને વેચવાનું જ હતું, એટલે એવી પરિમટ સરકાર ન આપી શકે તો ખેડૂતોને નાણાં આપવાની વાત પણ કરી લીધી છે.
સાડત્રીસ ગામડાંનો હિસ્સો નોંધાઈ ગયો છે. થોડાં બાકી છે, ઓગણપચાસમાંનાં કનેર વિભાગનાં કેટલાંક ગામો છોડી દીધાં છે, કેટલાંક લીધાં છે. એ વિભાગમાં ખાસ સમિતિને કાર્ય નથી કરવું પડ્યું તેમ છતાં દુષ્કાળ વિસ્તારની સમિતિના કાર્યપ્રદેશમાં નામ હોવા પૂરતું જેમણે આપવા ઇચ્ચું, એનો પ્રતિદાન તરીકે સ્વીકાર કર્યો છે. એવો પણ એક નમૂનેદાર પ્રસંગ નીકળ્યો કે કાર્યક્ષેત્રમાં નામ ન હોવા છતાં આ મંગળ પ્રતિદાનકાર્યમાં ફૂલપાંખડી સ્વીકારાવવાનો આગ્રહ થયો હતો, પણ એ આમાં સ્વીકારી શકાય તેમ નહોતું. સમગ્ર ગામડાંઓના અનુભવો પરથી ક્રમાંક આપવાનો વિચાર હતો પણ થોડાંક ખાસ નામોનો ઉલ્લેખ કરી આ લેખ પૂરો કરીશ. મારા અને સાથીઓના મન પર સૌથી
સાધુતાની પગદંડી
કર