________________
અને દેશ-દુનિયાના પ્રશ્નો જાતે સમજતો નહીં થાય તો તે ખેતીમાં ગમે તેટલો શ્રમ કરશે, ભોગ આપશે, પણ જ્ઞાન વિના જીવન ઉન્નત બનાવી નહીં શકે. આવા ઘડતરની દષ્ટિએ આ અઠવાડિયા માટે શિબિર યોજયો હતો.
તેના પ્રારંભમાં પ્રવચન કરતાં જણાવ્યું કે ઉપનિષદમાં કહેવાયું છે તેના ત્યને મૂગીથા એટલે ત્યાગીને ભોગવવાની વાત કરી છે. પણ આજે આપણે ભૂખ્યા છીએ. ભોગવવાનું પહેલાં ઇચ્છીએ છીએ-પરિણામે વસ્તુ મળતી નથી.
આપણી આર્ય સમાજની રચના એ પ્રમાણેની હતી. ચાર આશ્રમમાં પ્રથમ બ્રહ્મચર્યાશ્રમ આવે છે. તેમાં સંયમની વાત આવે છે. વીર્યનો સંચય કરો, પછી સારી સંતતિ માટે ગૃહસ્થાશ્રમી બનો. અને આ સંતતિ સુસંસ્કારી બને તે માટે વાનપ્રસ્થાશ્રમ પાળો અને છેલ્લે આત્મકલ્યાણ માટે સંન્યાસી બનો. સંન્યાસીએ પોતાના વ્યક્તિગત કલ્યાણ માટે નહીં, વિશ્વના કલ્યાણ અર્થે, વિશ્વના કલ્યાણ દ્વારા તમારું કલ્યાણ પણ આપોઆપ થશે.
આપણે ત્યાં સૌરાષ્ટ્રમાં અને બીજે સ્થળોએ “સદાવ્રત' ચાલતાં હોય છે. આજે તો એના અર્થને બહુ જ મર્યાદિત અને સંકુચિત બનાવી દીધો છે કે સીધું આપ્યું કે કોઈને જમાડી લીધા એટલે સદાવ્રતપૂર્ણ થયું. તમે એ શબ્દ ઉપર વિચાર કરો-અહીં રોજે રોજ પાળવાના વ્રતની વાત છે. કાયમી વ્રતની વાત છે. કોઈ સારા સંકલ્પની વાત છે, તેમાં અન્ન કે જમાડવું એ પણ આવી જાય. પરંતુ ખરું જોતાં તો સારી વાતનો સંકલ્પ રોજે રોજ કરવો જોઈએ.
યાજ્ઞવલ્ક પાસે જનક વિદેહી રોજ કથા સાંભળવા આવે અને સાંભળવું એટલે માત્ર કાનથી નહીં, પણ મનથી, એનું સતત ધ્યાન રાખવું અને આચરણમાં ઉતારવું. આ સભામાં બધી જાતના લોકો આવે. એક વખત જનક આવેલા નહીં. બીજા બધા આવી ગયેલા પણ મુનિએ કથા શરૂ કરી નહીં. પછી જનક આવ્યા ત્યારે કથાની શરૂઆત કરી. આથી કેટલાકને ઈર્ષ્યા થઈ. કથાકાર સમજી ગયા. એટલે એમણે એક ભાસ ઊભો કર્યો : “ગામમાં આગ લાગી છે, લોકો બૂમો પાડે છે. દોડો.... દોડો. કથા ચાલુ હતી. લોકો ઊઠ્યા. સંતો પણ ઊઠ્યા. કોઈનું કમંડલ, કોઈની લંગોટી રહી ગઈ હશે તે બચાવવા દોડ્યા. ન ઊઠ્યા એક જનક મહારાજ. તેઓ બેઠા રહ્યા.
કોઈકે કહ્યું : મહારાજ જનકપુરી બળે છે.
સાધુતાની પગદંડી
