________________
તો કહે, મારું કંઈ બળતું નથી. હું અત્યારે શ્રોતા છું. ત્યાગીને ભોગવવાની વાત તેઓ બરાબર જાણતા હતા.
લોકશિક્ષણ તાલીમ વર્ગ ગૂંદીમાં તા. ૧૦ થી ૧૬સુધી ખેડૂતોનો એક વર્ગ રાખવામાં આવ્યો હતો. કાર્યકરોના વર્ગો તો અવારનવાર રખાતા હોય છે, પણ ખેડૂતોનો આવો વર્ગ તો આ પહેલો જ હતો. અનુભવે અમોને જણાયું છે કે આવા વર્ગો સમાજને માટે ખૂબ ઉપયોગી થઈ શકે તેમ છે. આ વર્ગનું નિયમન બહુ કડક રાખવામાં આવ્યું ન હતું કારણ કે વર્ગના સભ્યો સીધા ખેતીમાંથી આવતા અને કેટલાંક વ્યસનોની ટેવવાળા લોકો આવવાના હતા; એટલે પ્રથમ તો સમૂહજીવન જીવતાં શીખે તોપણ બસ હતું. તેઓ બહુ સારી રીતે રહ્યા એટલું જ નહિ પણ નિયમિતતા જાળવવાનો બનતો પ્રયત્ન કર્યો. કેટલાકે ચા બીડીનાં વ્યસનો છોડ્યાં, નાતજાતના ભેદો ઓછા થયા, કારણ કે બધી કોમના લોકો સાથે રહેતા અને સાથે જમતા. એકંદરે વર્ગથી સૌને ખૂબ સંતોષ થયો અને જીવનને ઉપયોગી એવું ભાથું પણ મળી ગયું. વર્ગની સંખ્યા ૩૧ ની હતી.
વર્ગના દિવસોમાં જુદા જુદા વક્તાઓએ ખેડૂતોને ઉપયોગી વાતો કહી હતી. મહારાજશ્રીની હાજરી સતત રહેતી. તેમણે જીવનમાં વહેવારમાં ધર્મ કેવી રીતે વણવો તે દૃષ્ટાંતો આપી સમજાવ્યું હતું. તેમજ સમાજના કુરિવાજોનો અને અસ્પૃશ્યતાનો ઇતિહાસ અને હવે પછી શું કરવું તે પણ જણાવ્યું હતું.
શિવાભાઈ જે. પટેલ શિવાભાઈ કે જેઓ ખેતીવાડીના અભ્યાસી છે અને ખેડૂતો સાથે વર્ગના સભ્ય તરીકે જોડાયા હતા. તેમણે વાર્તાલાપ દ્વારા ખેતી સુધારણા વિષે પ્રશ્નોત્તરી રાખી હતી. તેમાં પાકના રોગો શી રીતે અટકાવી શકાય, ખેતીમાં ક્યો સુધારો કરીએ તો પાક વધુ ઊતરે, ઓલાદ સુધારણા માટે શું કરવું, પેદાશના ભાવ સારા કેવી રીતે મળે અને ખેતીથી ફાજલ પડતા સમયમાં પૂરક ધંધો ક્યો કરી શકાય વગેરે સારી રીતે સમજાવ્યું હતું. ભાલમાં ગામેગામ ખાતરના મોટા ઢગ પડ્યા હોય છે. તેનો કોઈ ઉપયોગ કરતું નથી. ઊલટું ગામમાં ગંદકી વધે છે. વાહનની સગવડ હોય તો બીજા પ્રદેશને તે ખૂબ ઉપયોગી થાય તેમ છે. સ્થાનિક લોકોને પ્રયોગ દ્વારા આનો ફાયદો બતાવાય તો ભવિષ્યમાં ઉપયોગ કરે. વર્ગમાં આને માટે ઠીકઠીક વાતો થઈ અને સૌના મનમાં એક વાત ઠસી કે ગમે તેવા સંજોગોમાં પણ ખાતર નકામું જતું નથી, એને ઉપયોગમાં લેવાથી પાક વધુ ઊતરે છે.
સાધુતાની પગદંડી