________________
ધૂળ વાળી દીધી. આગળ જતાં બાંકાને પૂછ્યું : ‘રસ્તામાં કંઈ જોયું તો કહે હા, આંખો છે તો દેખાય જ ને ? શું જોયું ? ધૂળ ઉપર ધૂળ વાળી તે જોયું. અરે એ તો સોનું હતું. રાંકો કહે, તમારી નજરમાં સોનું છે ત્યાં સુધી ભૂલ થવાનો સંભવ છે. ‘પરધન પથ્થર સમાન’. નારદે કહ્યું, બીજું કંઈ આપો તો ભગવાને લાંકડાં કાપીને તૈયાર રાખ્યાં. પેલાં બંને જણે જોયું બીજાની મહેનતનું આપણાથી ન લેવાય એટલે લાકડાં જાતે કાપીને લઈ ગયાં.
આપણે ત્યાં દેવદ્રવ્યની વાત આવે છે ત્યારે મને વિચાર આવે છે કે દેવને દ્રવ્ય જોઈએ ખરું ? કોઈપણ વિદ્વાન સાધુ ના નહિ કહી શકે. તીર્થ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય એમ એક કાળે તે સુંદર વસ્તુ હતી. પણ એક કાળે જે છોડવા જેવું હોય તે બીજા કાળે ગ્રહણ કરવા જેવું પણ હોય. આજે સમાજરૂપી દેવ માટે દેવદ્રવ્ય ઉપયોગમાં લઈ શકાય. દેવદ્રવ્યથી દેવભાવના વધે. પણ ધર્મભાવના એકલાં મંદિરો નહીં વધારી શકે. તેના પૂજારી અને પૂજનાર બન્નેમાં કંઈક તેજ હોય. ધનને આજે તેજ માન્યું છે. ધન ધર્મ નથી, પુણ્ય કહી શકાય. ત્યાગ અને તપ પાછળ દિષ્ટ નથી ત્યાં આગળ તે ન ટકી શકે. ક્રિયામાં પાપ નથી ક્રિયા પાછળની ભાવનામાં પાપ છે. ડાઘ મોઢા ઉપર પડ્યો હોય અને પછી આરસી લૂછ્યા કરીએ તો ડાઘ જાય ક્યાંથી ? સરકાર કૂવો નથી સરકાર હવાડો છે. તમે કૂવો છો. જો પ્રજાની તાકાત નહીં હોય, નીતિમત્તા નહીં હોય તો કોંગ્રેસ કે બીજી કોઈ સરકાર ભલું નહીં કરી શકે. દેવદ્રવ્ય લો. તપ લો, ત્યાગ લો, એ બધામાં ધર્મ હશે તો પ્રાણ આવશે. મંદિરમાં કારીગીરી સારી હશે, પ્રતિમા સુંદર હશે પણ ધર્મિષ્ઠમાં જેટલું તેજ હશે તેટલું તે દીપી ઊઠશે. સરકાર પણ આપણો પડછાયો છે. પ્રજા જેવી હશે તેવી તે આવશે. લાંચ પ્રજા નહિ આપશે તો લેનાર ક્યાંથી હશે ?
રવિશંકર દાદાએ કહ્યું :
ચાર દિવસ થયા, મુનિશ્રીએ ખૂબ વાતો કરી છે. તેમણે રાજકારણ, ધર્મ, બહેનો, વિદ્યાર્થીઓ, હરિજનો સૌને યોગ્ય વાતો કરી છે. તેઓ માત્ર કહેવા નથી આવ્યા. તેમનો મુખ્ય આશય શિખવવાનો છે. એમને લાગે છે કે કોઈ પણ સમાજ ધર્મદ્રષ્ટિથી નહીં જીવે તો તે લાંબું નહીં ટકી શકે. મારા સંન્યાસી ગુરુ કહેતા, ‘અમે લેવા જઈએ છીએ ત્યારે થોડું મૂકતા આવીએ છીએ. એ
સાધુતાની પગદંડી
૧૪૫