________________
નહિ, પણ જ્યારે ટકોરો મારવામાં પ્રજા સમજી જતી ત્યારે ઉપદેશ બરાબર હતો, પણ નગારાં વાગે તોય ના જગાય, અનીતિનું સામ્રાજ્ય વ્યાપ્યું હોય ત્યાં ધર્મગુરએ ઊંડાં ઊતરવું પડે છે. હા ! શરત એટલી કે તરતાં આવડતું હોય ત્યાં લગી ઊડે ઊતરે. ચેપ ન લાગે ત્યાં સુધી પ્રવૃત્તિ કરે. હેમચંદ્રાચાર્યે તો વસ્તુપાળને ઉપાશ્રયમાં સંતાડ્યા હતા. શિવાજીએ કહ્યું, મારે સાધુ થવું છે, તો રામદાસે કહ્યું, અત્યારે તારો ધર્મ પ્રજાની સેવા કરવાનો છે. રાજ્ય મારું, ચલાવનાર તું. ભગવો ઝંડો ત્યાગનું પ્રતીક રાખ્યું. તેણે કોમી લડાઈ નહોતી કરી જે કંઈ ખરાબ હોય તેની સામે તેનું યુદ્ધ હતું. એક બાઈ મુસ્લિમ હતી તેને શિવાજી પાસે હાજર કરી ત્યારે શિવાજીએ કહ્યું, “અગર મારી મા પણ આટલી સુંદર હોત તો ! સેવકને આજ્ઞા આપી કે તેમને સલામત રીતે એમને સ્થાને પહોંચાડો.
પૈસાનું મૂલ્ય છે, તેનું ચલણ દુનિયામાં છે એટલે ઈન્કાર નથી પણ કઈ રીતે તે મેળવાય છે તે રીત સામે મારો વિરોધ છે. શ્રેણિક રાજા મહાવીરને પૂછે છે, પાપનું નિવારણ કેવી રીતે થાય ? ત્યારે મહાવીરે કહ્યું, પુણ્યો શ્રાવક તેની સામાયિકનું ફળ આપે? જુઓ પૂછી જુઓ. રાજા એને ઘેર જાય છે ત્યારે પુણ્યો બેઠોબેઠો પૂણીઓ બનાવી સૂતર કાંતી રહ્યો હતો. રાજાએ તેને કહ્યું, પુણ્યા તારી આ સામાયિકનું ફળ આપ. “ભલે બાપુ, માગો તેટલી સામાયિકનું ફળ આપું, પણ એ આપવા જેવી વસ્તુ નથી.” જાતે મેળવવાની વસ્તુ છે. કોઈ સૂર્યનું તેજ માગે તો ન મળે ! એ તો સ્વયં ઝીલવાની વસ્તુ છે. ધર્મ તો જાતે કરવાથી જ થાય. મહાવીરે રાજાને કેમ પુણ્યા પાસે મોકલ્યો ? કારણ કે ત્યાં ધન કરતાં ધર્મની કિંમત હતી. આજે ધનને પ્રથમ મૂક્વામાં આવે છે.
વૈદિક ધર્મમાં રાંકા અને બાકાની વાત આવે છે. તેઓ કદી વગર મહેનતનું ના ખાય. લાકડાં કાપી લાવે અને ગુજરાન ચલાવે. ભક્તિ બહુ કરે એટલે નારદને થયું કે ભગવાન આમની સામેં કેમ જોતા નથી ? આજીજી કરી એટલે ભગવાને કહ્યું, તે વગર મહેનતનું ખાતાં નથી. વધુ કહ્યું એટલે ભગવાને સોનાનો હાર નાખ્યો. મહાભારતમાં વાત આવે છે, સુખિયો કોણ ? તો કહે જેને માથા પર ઋણ નથી જે અપ્રવાસી છે તે સુખી છે. આજે કરોડપતિ સુખી કહેવાય છે, પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા. પેલો રાંકો આગળ ચાલતો હતો તેણે હાર જોયો એટલે પાછળ આવતી બાંકાની નજર ના બગડે તે માટે હાર ઉપર
૧૪૪
સાધુતાની પગદંડી