________________
બન્ને કામ કરે અને થોડું વૈદકનું કામ કરે તો બન્નેને લાભ થાય. આજનો શિક્ષક પરાધિન છે. નક્કી કરેલી લીટીથી આગળ જઈ શક્તો નથી, તેને સૂઝ પણ નથી. જે નવી દષ્ટિ જોઈએ તે નથી એટલે પગાર અને રજા સામે મોઢું જાય છે.
પુરાણમાં એક વાત આવે છે. એક ગુરુ કોપીન પહેરીને વિદ્યાર્થીઓને ભણાવે છે તે વખતે રાજા મળવા ગયો; પણ ગુરુએ સામું ન જોયું એટલે રાજાએ પોતે કહ્યું : “હું આ ગામનો રાજા છું.” તોયે ગુરુએ તો ભણાવવાનું જ ચાલુ રાખ્યું. રાજાએ ફરી પૂછ્યું, “તમારે કંઈ જોઈએ છીએ ?' તે કહે, જોઈએ તે પ્રજા આપે છે.” રાજાએ પ્રજાને પૂછ્યું, “ગુરુ માટે તમારે કંઈ જોઈએ છીએ ?' તો જવાબ મળ્યો, “આમલીનાં પાન બાફીને આપીએ છીએ તોય ખાય છે, એટલે કંઈ જરૂર નથી.” રાજા પાછો જાય છે. આવા શિક્ષકો જ કાયાપલટ કરે તેવું શિક્ષણ આપી શકે. સાચી દૃષ્ટિ
એક ગ્રામસેવકે કહ્યું : “ગામમાં સો માણસની વસતિ છે તેમાં અમે ખાડાજાજરૂનો પ્રયોગ કર્યો એથી માસિક વીસ રૂપિયાનું ઉત્પન્ન આવે છે. મેં કહ્યું : “માણસ દીઠ આશરે ત્રણ આના ઉત્પન્ન થયું.” ત્યાં દાદા વચ્ચે બોલી ઊઠ્યા : “એમ ઉત્પન્ન ના ગણાય. એ ત્રણ આનાના ખાતરે અનાજ કેટલું ઉગાડ્યું તે ઉપર આવક ગણાય. ઓછામાં ઓછું સવાયું અનાજ તો વધે જ.” ધરતી આપણને આપે છે તેવું આપણે એને આપવું જોઈએ. માણસ જેટલું ખાય છે તેમાંથી લોહી થયા સિવાયનો ખોરાક મળ તરીકે નીકળી જાય છે. તેનો ખાતર તરીકે ઉપયોગ થાય તો ખાધેલા ખોરાક જેટલું અન્ન ઉપજાવી શકાય. પંચાયતની રચના
આજે પંચાયત ઉપરથી લાદવામાં આવે છે. ખરી રીતે તો જ્યારે ભૂખ લાગે ત્યારે ગામ પોતે જ પંચાયત ઊભી કરે. બધું ગામ એકત્ર થઈને વિચાર કરે કે આપણે ગામ ચોખ્ખું કરીશું, દીવાબત્તી કરીશું અને ઇચ્છા થાય તો કોણ એ કામ માથે લે છે ? આમ જવાબદારી માગીને લે તેને જ અપાય. અને કોઈ ના મળે તો બે ડાહ્યા માણસો કહે, ફલાણા કાકા તમારે આ કામ કરવાનું છે. પેલો ના કહે તો ભારપૂર્વક કહેવાય કે તમારે આ કામ કરવું જ પડશે. આમ
સાધુતાની પગદંડી
૧૩૯
