________________
ધર્મનુ ચિંતન
જગતમાં આજે ચિતનની બહુ જરૂર છે. વિસ્તાર વધે છે, પણ ઊંડાણ વધતું નથી. માણસ જ્યારે ધર્મનું ચિંતન કરે છે ત્યારે, મેં શું કર્યું, કેટલા દોષ કર્યા, કોને છેતર્યો વગેરે વાતનો વિચાર કરે છે. પ્રથમ પોતાનું અંતઃકરણ જુએ છે. બીજાનું ભલું કરવાની વાત પછી વિચારે છે. મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉયનો એક પ્રસંગ છે. પોતે હાથમાં પોટલું લઈને બહાર ગામ જઈ રહ્યા હતા. વચ્ચે એક ઘોડા ઉપર બેઠેલો માણસ મળ્યો. તેણે વિવેક ખાતર કહ્યું : “લાવો પોટલું ઊંચકી લઉં.' ત્યારે ટૉલ્સ્ટોયે જવાબ આપ્યો : “ભાઈ, મારું ભલું ચાહતો હોય તો તું જ ઘોડા ઉપરથી નીચે ઊતરી જા.” બીજાની પીઠ પર બેસીને સેવા કે દયા ન થાય. આ વાત ધર્મના ચિંતનથી સમજાય. કાયદાનો આત્મા
ગાંધીજીનો એક પ્રસંગ છે. સન ૧૯૧૮ની વાત છે. તે વખતે રાષ્ટ્રીય આંદોલન ચાલતું હતું. તેમાં ચાંદ નામના એક જુવાન મુસ્લિમે એક યુરોપિયનને કાપી નાખ્યો. તેનો કેસ ચાલ્યો. કેસમાં ચાંદને ફાંસી થાય તેમ લાગતું હતું. આથી કાર્યકરોને વિચાર થયો કે કંઈક કરવું જોઈએ. શંકરલાલ બેંકર, અનસૂયાબહેન, સરદાર એ બધાને ચિંતા થાય પણ કોણ વાઈસરૉયને કહે ! અને ચુકાદાને એક દિવસની વાર હતી. તે વખતે બાપુ ત્યાં હતા. બધા ગયા તેમની પાસે અને વાત કરી. એટલે ગાંધીજીએ કહ્યું, “હું તાર કરું છું.” તારમાં તેમણે કહ્યું, “હું દયા નથી માગતો, ચાંદના કાર્ય બદલ ફાંસી થવી જોઈએ અને એ એને જ લાયક છે, પણ હું તમારી પાસે ન્યાય માગું છું. ચાંદની સ્થિતિ એવી જ હતી કે તેને ખૂન કરવું પડે; એનાથી એમ જ થાય. કારણ કે વિના વાંકે પોતાના દેખતાં પોતાના પિતાને ફેંસી નાખનાર ઉપર એની ભૂમિકામાં એનાથી બીજું શું થાય ! એટલે ફાંસી હોય જ નહિ.” પરિણામે એને કાળા પાણીની સજા થઈ. ઘણીવાર દેખાય છે કે માણસને સંયોગો જ દુષ્ટ બનાવે છે.અને એથી જ જિસસે કહ્યું હશે કે, “ડાબા ગાલ ઉપર ધોલ મારે ત્યારે જમણો પણ ધરી દેજે.'
સાધુતાની પગદંડી
૧૩૭
