________________
એક ખેડૂત ખેતી કરતો હોય છતાં પોતાના કુટુંબ પૂરતું કપડું સીવી લે તો વાંધો નથી, પણ બીજાનાં ન સીવે. બીજાનો ધંધો પડાવ્યો કે પરિગ્રહ આવ્યો છે. એ પરિગ્રહ જ પોતાને અને બીજાંઓને ભરખે છે. વસવાયાં
સુથાર, લુહાર, વાળંદ, કુંભાર, હરિજન વગેરેને ગામઠી ભાષામાં વસવાયાં કહેવાય છે. વસવાયાં એટલે ગામ વસાવનાર. પ્રથમ એ વસે પછી ગામ વસે. ખેતીકાર ઉત્પન્ન કરે અને વસવાયાં ઉત્પન્ન કરવામાં મદદ કરે. બદલામાં ખેડૂત તેને પોષે. એ પોષણ કરવામાં ખેડૂત અભિમાન નહોતો કરતો, ઊલટું તેમનું બહુમાન કરતો અને વસવાયાં ખેડૂતનું બહુમાન કરતાં. તે વખતે વિનિમય રોકડ નાણાંથી નહોતા કરતા, પણ દાણાથી વહેવાર ચાલતો, જે આજે પણ કેટલેક ઠેકાણે સચવાઈ રહ્યો છે. | કુંભાર સૌથી મોટો વૈજ્ઞાનિક છે તેથી તેને પ્રજાપતિ નામ આપ્યું. બહુ જ ઓછી જરૂરિયતાથી જીવે, ટૂંકું કેડિયું પહેરે, ખેતરમાંથી ઝેડા લઈ આવે, માટી ખોદે અને વાસણ પકવે. એના ઉદ્યોગમાં કોઈ વસ્તુ પરદેશી ના વપરાય, એટલું જ નહિ, બીજા ગામની પણ ન વપરાય. ગમે તેટલું કીંમતી, ભલે સોનાનું વાસણ વાપરો પણ ઊનાળામાં પાણી ઠંડું પીવું હોય તો માટીના ગોળા સિવાય ના બને. સંપૂર્ણ ખોરાક પકાવવો હોય તો હાંડલી સિવાય ના બને. અનાજ સડ્યા વગરનું વરસો સુધી રાખવું હોય તો માટીની કોઠી સિવાય ના રાખી શકાય. આવી કીમતી વસ્તુઓ છતાં ઓછામાં ઓછી કિંમતે વેચે. તાવડી બે પૈસાની, પાણી પીવાનું પૈડવું એક પૈસાનું અને દીવો કરવાનાં કોડિયાં પૈસાનાં ત્રણ. આવો ઉપયોગી વર્ગ હોવા છતાં આજે ગાળ બોલવી હોય તો કહે, કુંભાર જેવો છે.” આખી નજર ફરી ગઈ છે. ઊંડું ડોકિયું કરીએ તો જ તેની કિંમત સમજાય. આજે યંત્રવાદે તેનો ધંધો ઝપાટાભેર ભાંગવા માંડ્યો છે. ક્યાં જઈને અટકશે તે કહી શકાતું નથી.
સોની, દરજી અને ધોબી વસવાયાં નથી કહેવાતાં. એક રીતે આ ત્રણેય વર્ગ પ્રજાને બિનઉપયોગી છે. એ લોકો પ્રજાને વિલાસી બનાવવાનું કામ કરે છે.
૧૩૬
સાધુતાની પગદંડી
