________________
એટલે ધર્મ અને ધાર્મિકતા છૂટાં પાડવાં અશક્ય છે. છતાં આજે તે શક્ય બન્યાં છે. કલેવરને જ આપણે આત્મા માનતા થયા છીએ અને એને લીધે એવી પરિસ્થિતિ થઈ છે કે કોઈ એમ કહે આ રાજ્ય કેવું ? તો કહે બીનમજહબી, ધર્મ વગરનું રાજય. ખરી રીતે તો ધર્મ તો હોય જ, સાંપ્રદાયિકતા ન હોય સામાન્ય જનતા ક્રિયાકાંડને જ ધર્મ માને છે. પૂજાપાઠ, હવન કરે છે. પણ જે એ વહેવારમાં ન આવે તો તે ક્રિયાઓ જીવનમાં ઉપયોગી થતી નથી. આવાં કારણોને લીધી રશિયામાં લોહિયાળ ક્રાન્તિ થઈ. સભાગ્યે એવા કાળમાં આપણે ત્યાં એક વિભૂતિ આવી મળી જેણે બાહ્ય રીતે ધર્મની વ્યાસપીઠ ભલે ના ખડી કરી હોય, પણ આંતરિક ધાર્મિકતા તેણે પેદા કરી છે. ક્રિયાકાંડ એ ધર્મમાં જવાનાં સાધન છે. પણ સાધ્ય તો ગુણો પ્રાપ્ત કરવાના છે. એક માણસ સાચી ધાર્મિકતા મુસલમાન રહીને, ખ્રિસ્તી રહીને, હરિજન રહીને પાળી શકે છે. તો પછી શા માટે આ ધમાલ કરવી જોઈએ. ધાર્મિકતા પહેલી રહેવી જોઈએ ધર્મ પછી રહે. ધાર્મિક્તા હશે તો જ સાચો ધર્મ પાળી શકાશે.
બપોરના કાલુપુર ભંડેરી પોળમાં મહારાજશ્રી ભિક્ષા માટે ગયા હતા ત્યાંના ભંડેરી પોળ યુવક મંડળે બેન્ડ અને બ્યુગલથી સ્વાગત કર્યું હતું. બધે જ આનંદ છવાયો હતો. ઠેર ઠેર મુનિશ્રી પધારવાના છે, એવાં બોર્ડ લગાડ્યાં હતાં. અને સંખ્યાબંધ સ્ત્રીપુરુષો દર્શન માટે એકત્ર થયાં હતાં. બેન્ડે દરેક પોળના નાકે સ્વાગત કર્યું હતું. તા. ૧૫-૧૨-૫૦ ૪ - સવારના ૧૦ થી ૧૦-૪પ પ્રેમચંદ રાયચંદ ટ્રેનિંગ કૉલેજમાં પ્રવચન રાખ્યું હતું. પ્રથમ પ્રિન્સિપાલ મહારાજશ્રીનો પરિચય આપ્યો અને કહ્યું કે સંસ્કૃતમાં સાધુ એટલે સજ્જન, પવિત્ર પુરુષ હોય તેને સાધુ કહેવાય. | મુનિશ્રીએ કહ્યું : શિક્ષણ અને સમાજસેવા એ બંને વચ્ચે સમન્વય સાધવાનો છે. શિક્ષક એ સ્વયં સેવક છે. બ્રિટિશ શાસન આવ્યું તેમાં માસ્તર થયો મહેતાજી એટલે મહત્તાજી. નાનો માણસ નથી મોટો માણસ છે જયાં જયાં જાય છે ત્યાં સારપ વરે છે. એટલે સમાજ સેવાને જુદાં નહીં પાડી શકાય.
શિક્ષણ, ન્યાય અને વૈદક આ ત્રણે ધંધા ફકીરોના હાથમાં આવે. મતલબ કે એમાં ફકીરી આવે અને તો તેમાં તેજસ્વિતા આવશે. પણ આજે પ્રશ્ન છે સાધુતાની પગદંડી