________________
સાયલાના નિવાસ દરમ્યાન એક દિવસ મુસ્લિમ ભાઈઓની સભા રાખી હતી. યુવક મંડળના સભ્યોએ પણ તેમાં ભાગ લીધો હતો. મુસ્લિમોને હવે પાકિસ્તાન તરફથી નજર ખેંચી હિંદી સંઘ તરફ નજર રાખવાનું મહારાજશ્રીએ કહ્યું હતું. અહીં બંને કોમ વચ્ચે ઘણો સારો ભાઈચારો છે. ઘણા વખત પહેલાં તેઓએ લીગ વિખેરી નાખી છે અને હિંદુઓએ પણ તેઓના રક્ષણની બાંહેધરી આપી છે.
એક દિવસ ગુજરાતી શાળાનાં શિક્ષક શિક્ષિકાઓની મિટિંગ રાખી હતી. તેમાં શિક્ષકોને નવી પરિસ્થિતિ અંગે કેમ વર્તવું તે અંગે ખ્યાલ આપ્યો હતો અને તેમની મુશ્કેલીઓ સાંભળી હતી.
મને ખાત્રી છે કે મુસ્લિમ બિરાદરોની આ પરિષદ માત્ર બૃહદ્ ગુજરાતના જ નહિ બલકે હિંદી સંઘ અને પાકિસ્તાનભરના મુસ્લિમો તેમજ હિન્દુઓને એ સંદેશો આપશે કે ધિરાષ્ટ્રની ભૂલને અમો પશ્ચાત્તાપપૂર્વક સાફ કરીશું અને માનવતાના પાયા પર પુનઃ સ્થાપિત થનારી અખંડ હિન્દની વ્યાસપીઠ દ્વારા એશિયા અને ઈતર ખંડની પ્રજાને તે જ માર્ગે જવાની પ્રેરણા આપીશું. (મુસ્લિમ પરિષદને પાઠવેલા સંતબાલજીના સંદેશમાંથી)
સાયલાથી નીકળી અમે સુદામડા આવ્યા. અહીંની એક વિશેષતા એ છે કે એકેએક કોમના માણસો અહીં ગિરાસદાર છે અને જાતે ખેતી કરે છે. અહીંનું સરોવર ખૂબ વિશાળ છે. નહેર વાટે ખેતી માટે આજે પણ પાણી અપાય છે, એની બચતના બે લાખ રૂપિયા પડ્યા છે. જો તેનો ઉપયોગ સરોવરને વિકસાવવામાં થાય તો ભવિષ્યમાં તે ખેતીને ખૂબ ઉપયોગી થઈ શકે. અહીંના હરિજનોમાં ડાંગસિયા કરીને એક જાતિ છે. તેમનો પહેરવેશ ભરવાડ કોમના જેવો ગરમ કપડાંનો જ છે. તેઓના ચહેરા પણ તેજસ્વી હોય છે. અને ગરમ કપડાં વણવાનું જ કામ કરે છે. એમનું જીવન જોઈ આપણને સ્પષ્ટ લાગે કે સવર્ણો ને હરિજનોનો સંબંધ અને જીવનવ્યવહાર કેટલો નિકટનો છે. અહીંની હરિજન સભામાં પૂ. મહારાજશ્રીએ કહ્યું, "આપણે ખાદી વણીએ છીએ ખરા પણ કાંતતા નથી, કેટલાક કાંતે છે તો વણતા નથી, કારણ કે આપણને એ ઉદ્યોગોની પાછળનું સાચું રહસ્ય સમજાયું નથી. પૈસા કયાંથી મળે તે તરફ આપણી નજર જાય છે. તેથી જ મિલોમાં ભરતી થાય છે. પણ એ મિલોએ તો હજારોને રોજી આપી લાખોને બેકાર કર્યા છે.”
સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૬૫.