________________
८०
प्रथमः पादः
(सूत्र) लुकि दुरो वा ।। ११५।। (वृत्ति) दुउपसर्गस्य रेफस्य लोपे सति उत ऊत्वं वा भवति। दूसहो' दुसहो।
दूहवो दुहवो। लुकीति किम् ? दुस्सहो विरहो। (अनु.) दुर् या उपसर्गातील रेफाचा लोप झाला असताना, उ चा ऊ विकल्पाने
होतो. उदा. दूसहो...दुहवो. (दुर् मधील) र चा लोप झाला असताना, असे का म्हटले आहे ? (कारण जर असा लोप झाला नसेल, तर उ चा
ऊ होत नाही. उदा) दुस्सहो विरहो. (सूत्र) ओत्संयोगे ।। ११६।। (वृत्ति) संयोगे परे आदेरुत ओत्वं भवति। तोण्डं। मोण्डं। पोक्खरं। कोट्टिमं।
पोत्थओ। लोद्धओ। मोत्था। मोग्गरो। पोग्गलं। कोण्ढो। कोन्तो।
वोक्वन्तं। (अनु.) पुढे संयोग (=संयुक्त व्यंजन) असताना, आदि उ चा ओ होतो. उदा:
तोण्डं....वोक्कन्तं.
(सूत्र) कुतूहले वा ह्रस्वश्च ।। ११७।। (वृत्ति) कुतूहलशब्दे उत ओद् वा भवति तत्संनियोगे ह्रस्वश्च वा। कोऊहलं
कुऊहलं कोउहल्लं। (अनु.) कुतूहल या शब्दांत, उ चा ओ विकल्पाने होतो व त्याच्या सांनिध्यामुळे
(तू मधील दीर्घ ऊ) विकल्पाने ह्रस्व होतो. उदा. कोऊहलं.... कोउहल्लं.
(सूत्र) अदूत: सूक्ष्मे वा ।। ११८।। (वृत्ति) सूक्ष्मशब्दे ऊतोऽद् वा भवति। सोहं सुण्हं। आर्षे। सुहुमं। (अनु.) सूक्ष्म या शब्दात, ऊ चा अ विकल्पाने होतो. उदा. सण्हं, सुण्हं. आर्ष
प्राकृतात:- सुहुमं (असे सूक्ष्मचे वर्णान्तर होते).
१ क्रमाने:- दुःसह, दुर्भग २ दुःसहः विरहः
क्रमाने:- तुण्ड, मुण्ड, पुष्कर, कुट्टिम, पुस्तक, लुब्धक, मुस्ता, मुद्गर, पुद्गल, कुण्ठ, कुन्त, व्युत्क्रान्त.
