________________
प्राकृत व्याकरणे-तृतीय पाद
५०३
३.१७३ विध्यादिष्वर्थेषु -- विधि इ. अर्थांमध्ये. प्राकृतमध्ये आज्ञार्थ व
विध्यर्थ यात फारसा फरक मानला जात नाही असे दिसते. एकत्वे.... स्थाने -- एकवचनात असणाऱ्या तीन पुरुषांच्या (त्रयाणां) तीनही एकवचनांच्या (त्रिकाणां) स्थानी. दकारो....न्तरार्थम् -- दु मधील द् हे उच्चारण दुसऱ्या म्हणजे शौरसेनी भाषेसाठी आहे.
३.१७४ सो: स्थाने -- सु च्या स्थानी. सु साठी सू. ३.१७३ पहा.
३.१७५ लुक -- लोप; येथे प्रत्ययांचा लोप. अकारान्त धातूंच्या आज्ञार्थ
द्वि.पु.ए.व. मध्ये एक रूप प्रत्ययरहित होते. उदा. हस.
३.१७७
३.१७६ बहुष्व.... स्थाने -- बहुवचनात असणाऱ्या, तीन पुरुषांच्या, तीनही
बहुवचनांच्या स्थानी. हसन्तु हसेयुः, हसत हसेत, हसाम हसेम - - हस् धातूची अनुक्रमाने तृ.पु., द्वि.पु. व प्र.पु. यांच्या बहुवचनाची क्रमाने आज्ञार्थी व विध्यर्थी रूपे. वर्तमानाया....भवत: -- वर्तमानकाळ, भविष्यकाळ, विध्यर्थ व आज्ञार्थ यांमध्ये सांगितलेल्या प्रत्ययांच्या स्थानी ज्ज आणि ज्जा हे आदेश विकल्पाने येतात; ते सर्व पुरुषांत व वचनांत वापरले जातात (सू. ३.१७८ पहा). भविष्यन्ती -- भविष्यकाळ. हसतु हसेत् - - हस् धातूचे आज्ञार्थ व विध्यर्थ तृ.पु.ए.व. अन्ये.... पीच्छन्ति - - काही वैयाकरणांच्या मते, सर्व काळ व अर्थ यांमध्ये ज्ज आणि ज्जा वापरले जातात. भवति.... अभविष्यत् -- ही रूपे भू धातूच्या तृ.पु.ए.व. ची क्रमाने वर्तमानकाळ, विध्यर्थ, आज्ञार्थ, अनद्यतनभूत, अद्यतनभूत, परोक्षभूत, आशीर्लिङ्, ता आणि स्य भविष्यकाळ व संकेतार्थ यांची संस्कृतमधील आहेत.
३.१७८
भवतु भवेत् -- सू. ३.१७७ वरील टीप पहा.
