________________
प्राकृत व्याकरणे
( सूत्र ) ककुभो हः ।। २१।।
( वृत्ति) ककुभ्शब्दस्यान्त्यव्यञ्जनस्य हो भवति । कउहा। (अनु.) ककुभ् शब्दाच्या अन्त्य व्यंजनाचा ह होतो. उदा. कउहा.
( सूत्र ) धनुषो वा ।। २२।।
(वृत्ति) धनुःशब्दस्यान्त्यव्यञ्जनस्य हो वा भवति। धणुहं। धणू। (अनु.) धनुस् शब्दाच्या अन्त्य व्यंजनाचा विकल्पाने ह होतो. उदा. धणुहं, धणू.
४९
( सूत्र ) मोऽनुस्वारः ।। २३।।
(वृत्ति) अन्त्यमकारस्यानुस्वारो भवति । जलं फलं वच्छं गिरिं पेच्छ । क्वचिद् अनन्त्यस्यापि । वणम्मिर वणंमि ।
(अनु.) अन्त्य मकाराचा अनुस्वार होतो. उदा. जलं...पेच्छ. क्वचित् अन्त्य नसणाऱ्या मकाराचा सुद्धा अनुस्वार होतो. उदा. वणम्मि, वर्णमि.
( सूत्र ) वा स्वरे मश्च ।। २४।।
(वृत्ति) अन्त्यमकारस्य स्वरे परेऽनुस्वारो वा भवति । पक्षे लुगपवादो मस्य मकारश्च भवति । वंदे उसभं अजिअं । उसभमजिअं च वंदे । बहुलाधिकाराद् अन्यस्यापि व्यञ्जनस्य मकारः । साक्षात् सक्खं । यत् जं । तत् तं। विष्वक् वीसुं। पृथक् पिहं । सम्यक् सम्मं । इहं इहयं"। आलेठुअं५ इत्यादि ।
(अनु.) पुढे स्वर असताना, अन्त्य मकाराचा विकल्पाने अनुस्वार होतो. (हा नियम म्हणजे) विकल्पपक्षी ( अन्त्य व्यंजनाचा ) लोप होतो (१.११) या (वरील) नियमाचा अपवाद आहे; आणि म् चा मकार होतो (म्हणजे विकल्पाने म् मध्ये पुढील स्वर मिसळतो). उदा. वंदे... वंदे. बहुलचा अधिकार असल्यामुळे, अन्य काही व्यंजनांचाही मकार (=अनुस्वार) होतो. उदा. साक्षात्...आलेडुअं इत्यादि.
१ पेच्छ हा दृश् धातूचा आदेश आहे (सू. ४.१८१) ३ वन्दे ऋषभम् अजितम् ।
४ इह
२ वन
५ आश्लेष्टुम्
