________________
४२
( सूत्र ) दीर्घहस्वौ मिथो वृत्तौ ।। ४।।
( वृत्ति) वृत्तौ समासे स्वराणां दीर्घहस्वौ बहुलं भवतः । मिथः परस्परम् । तत्र ह्रस्वस्य दीर्घः। अन्तर्वेदिः अन्तावेई । सप्तविंशति: सत्तावीसा । क्वचिन्न भवति। जुवइ-जणो'। क्वचिद् विकल्पः । वारी - मई वारि - मई । भुजयन्त्रम् भुआ-यन्तं भुअ-यन्तं । पतिगृहम् पई - हरं पड़ - हरं । वेलूवणं३ वेलु-वणं । दीर्घस्य ह्रस्वः । निअम्बसिल४४ - खलिअ - वीड़मालस्स। क्वचिद् विकल्पः । जउँण - यडं' जउँणा-यडं। नइ-सोत्तं६ नई-सोत्तं। गोरि-हरं७ गोरी - हरं । वहु- मुहं' वहू - मुहं । (अनु.) वृत्तीमध्ये म्हणजे समासामध्ये (पहिल्या पदाच्या अन्त्य) ह्रस्व किंवा दीर्घ स्वरांचे दीर्घ आणि ह्रस्व स्वर बहुलत्वाने होतात. (सूत्रातील) मिथ: (शब्दाचा अर्थ) परस्परात (असा आहे). (म्हणजे ह्रस्व स्वराचा दीर्घ होतो, व दीर्घ स्वराचा ह्रस्व होतो). त्यातील ह्रस्व स्वर दीर्घ (होणे, याचे उदाहरण) अन्तर्वेदि.. सत्तावीसा. क्वचित् (ह्रस्व स्वराचा दीर्घ स्वर) होत नाही. उदा.- जुवइ - जणो. क्वचित् विकल्पाने ( ह्रस्व स्वराचा दीर्घ स्वर होतो. उदा.) वारी - मई.... वेलु -वणं.। (आता) दीर्घ स्वराचा ह्रस्व (स्वर होणे, याचे उदाहरण:-) निअम्ब.. मालस्स. क्वचित् विकल्पाने (दीर्घ स्वराचा ह्रस्व स्वर होतो. उदा ) जउँण - यडं ..
वहू
मुहं.
:
प्रथमः पादः
१ युवति-जन
२ वारि-मति
४ नितम्ब - शिला- स्खलित-वीचि - मालस्य ।
६ नदी-स्रोतस्
९ व्यास ऋषि
१२ स्वादु-उदक
( सूत्र ) पदयोः सन्धिर्वा ।। ५ ।।
( वृत्ति) संस्कृतोक्त: सन्धि: सर्व: प्राकृते पदयोर्व्यवस्थितविभाषया भवति । वासेसी ९ वास - इसी । विसमायवो १० विसम - आयवो । दहीसरो ११ दहि-ईसरो। साऊअयं१२ साउ- उअयं । पदयोरिति किम् ? पाओ १३ ।
७ गौरी-गृह
१० विषम-आतप
१३ पाद
..
३
वेणु-वन
५
यमुना-तट
८
वधू-मुख ११ दधि - ईश्वर
