________________
प्राकृत व्याकरणे
( सूत्र ) लिङ्गमतन्त्रम् ।। ४४५ ।।
( वृत्ति) अपभ्रंशे लिङ्गमतन्त्रं व्यभिचारि प्रायो भवति ।
अत्र अब्भा इति नपुंसकस्य पुंस्त्वम् ।
पाइ विलग्गी अन्न्रडी सिरु ल्हसिउं खन्धस्सु ।
तो वि कटारइ हत्थडउ बलि किज्जउँ कन्तस्सु ||२|| अत्र अन्डी इति नपुंसकस्य स्त्रीत्वम् ।
सिरि३ चडिआ खन्ति प्फलई पुणु डालई मोडन्ति ।
तो वि महद्दुम सउणाहं अवराहिउ न करन्ति ।।३।। अत्र डालइं इत्यत्र स्त्रीलिङ्गस्य नपुंसकत्वम्।
(अनु.) अपभ्रंश भाषेत (शब्दांचे) लिंग हे नियमरहित (अनिश्चित) (आणि) प्राय: व्यभिचारी (म्हणजे बदलणारे उदा. स्त्रीलिंगाचे पुल्लिंग, इत्यादि) असते. उदा. ‘गय...दारन्तु'; येथे (कुम्भ या शब्दाच्या) पुल्लिंगाचे नपुंसकलिंग झाले आहे. 'अब्भा... घणाई' ।। १ ।। ; येथे, अब्भा ( या शब्दा) मध्ये नपुंसकलिंगाचे पुल्लिंग झाले आहे. 'पाइ... कन्तसु' ||२||; येथे, अंत्रडी (या शब्दा) मध्ये नपुंसकलिंगाचे स्त्रीलिंग झाले आहे. ‘सिरि.....करन्ति’ ।।३।।; येथे डालई (या शब्दा) मध्ये स्त्रीलिंगाचे नपुंसकलिंग झाले आहे.
१ अभ्राणि लग्नानि पर्वतेषु पथिकः ( आ ) रटन् याति ।
यः एष: गिरिग्रसनमनाः स किं धन्यायाः धनानि (घृणायते ?) !!
पादे विलग्नं अन्त्रं शिरः स्रस्तं स्कन्धात्।
तथापि (तदापि) कटारिकायां हस्तः बलिः क्रियते कान्तस्य ।। शिरसि आरूढाः खादन्ति फलानि पुन: शाखा: मोटयन्ति। तथापि (तदापि) महाद्रुमाः शकुनीनां अपराधितं न कुर्वन्ति ।।
२
४१७
गय कुम्भड़ं दारन्तु (४.३४५.१) । अत्र पुल्लिङ्ग्ङ्गस्य नपुंसकत्वम्।
अब्भा' लग्गा डुंगरिहिं पहिउ रडन्तउ जाइ।
जो एहो गिरिगिलणमणु सो किं धण घणा ||१||
३
