________________
२४८
तृतीयः पादः
उप्पजन्ते' कइ-हिअय-सायरे कव्वरयणाई। दोण्णि वि न पहुप्पिरे बाह। न प्रभवत इत्यर्थः। विच्छुहिरे। विक्षुभ्यन्तीत्यर्थः। क्वचिद इरे
एकत्वेपि। सूसइरे गाम३-चिक्खल्लो । शुष्यतीत्यर्थः। (अनु.) धातूंना लागणाऱ्या परस्मैपद आणि आत्मनेपद प्रत्ययांतील तृतीय आद्यत्रयाशी
संबंधित असणाऱ्या बह (अनेक) वचनाच्या स्थानी न्ति, न्ते आणि इरे असे आदेश होतात. उदा. हसन्ति...रयणाई; दोण्णि...बाहू (मध्ये न पहुप्पिरे म्हणजे) न प्रभवतः (समर्थ होत नाहीत) असा अर्थ आहे; विच्छुहिरे (म्हणजे) विक्षुभ्यन्ति (क्षुब्ध होतात) असा अर्थ आहे. इरे (हा प्रत्यय) क्वचित् एकवचनातही लागतो. उदा. सूसइरे गामचिक्खल्लो (मध्ये सूसइरे म्हणजे) शुष्यति (सुकतो) असा अर्थ आहे.
(सूत्र) मध्यमस्येत्थाहचौ ।। १४३।। (वृत्ति) त्यादीनां परस्मैपदात्मनेपदानां मध्यमस्य त्रयस्य बहुषु वर्तमानस्य
स्थाने इत्था हच् इत्येतावादेशौ भवतः। हसित्था। हसह। वेवित्था। वेवह। बाहुलकादित्थान्यत्रापि। यद्यत्ते रोचते। जं जं ते रोइत्था।
हच् इति चकारः इह-हचोर्हस्य (४.२६८) इत्यत्र विशेषणार्थः। (अनु.) धातूंना लागणाऱ्या परस्मैपद आणि आत्मनेपद प्रत्ययांतील मध्यम त्याच्या
बहु (अनेक) वचनाच्या स्थानी इत्था आणि हच् असे हे (दोन) आदेश होतात. उदा. हसित्था...वेवह. बाहुलकामुळे इत्था (हा प्रत्यय) इतर ठिकाणीही (लागलेला दिसतो. उदा.) यद्यत्ते...रोइत्था. हच् मधील चकार हा ‘इहहचोर्हस्य' या सूत्रात विशेषणार्थी आहे.
(सूत्र) तृतीयस्य मोमुमाः ।। १४४।। (वृत्ति) त्यादीनां परस्मैपदात्मनेपदानां तृतीयस्य त्रयस्य सम्बन्धिनो बहषु
वर्तमानस्य वचनस्य स्थाने मो मु म इत्येते आदेशा भवन्ति। हसामो
हसामु हसाम। तुवरामो५ तुवरामु तुवराम। १ उत्पद्यन्ते कविहृदयसागरे काव्यरत्नानि। २ द्वौ अपि न प्रभवतः बाहू। ३ ग्राम ४ चिखल या अर्थी देशी शब्द ५ त्वर्
