________________
१३०
द्वितीयः पादः
उदा. क्षमा छमा. कु (म्हणजे पृथ्वी) या अर्थी (असणाऱ्या क्षमा शब्दात) असे का म्हटले आहे ? (कारण क्षमा शब्दाचा अर्थ पृथ्वी असा नसेल, तर त्यातील क्ष चा छ होत नाही. उदा.) खमा (म्हणजे) शांति (क्षमा).
(सूत्र) ऋक्षे वा ।। १९।। (वृत्ति) ऋक्षशब्दे संयुक्तस्य छो वा भवति। रिच्छं रिक्खं। रिच्छो रिक्खो।
कथं छूढं क्षिप्तम्। वृक्ष-क्षिप्तयो रुक्खछूढौ (२.१२७) इति भविष्यति। (अनु.) ऋक्ष या शब्दात संयुक्त व्यंजनाचा छ विकल्पाने होतो. उदा. रिच्छं...रिक्खो.
क्षिप्त (शब्दा) पासून छूढ हे (वर्णान्तर) कसे होते ? (उत्तर:-) वृक्षक्षिप्तयो रुक्खछूढौ' या सूत्रानुसार (आदेश होऊन क्षिप्त पासून छूढ हे वर्णान्तर) होईल.
(सूत्र) क्षण उत्सवे ।। २०।। (वृत्ति) क्षणशब्दे उत्सवाभिधायिनि संयुक्तस्य छो भवति। छणो। उत्सव
इति किम्? खणो। (अनु.) उत्सव हा अर्थ सांगणा-या क्षण या शब्दात संयुक्त व्यंजनाचा छ होतो.
उदा. छणो. उत्सव (हा अर्थ सांगणा-या क्षण शब्दात) असे का म्हटले आहे ? (कारण उत्सव हा अर्थ नसल्यास छ होत नाही. उदा.) खण (काळ मोजण्याचा).
(सूत्र) ह्रस्वात् थ्य-श्च-त्स-प्सामनिश्चले ।। २१।। (वृत्ति) ह्रस्वात्परेषां थ्यश्चत्सप्सां छो भवति निश्चले तु न भवति। थ्य। __ पच्छं। पच्छा। मिच्छा। श्च। पच्छिमं। अच्छेरं। पच्छा। त्स।
उच्छाहो। मच्छलो मच्छरो। संवच्छलो संवच्छरो। चिइच्छइ। प्स।
लिच्छइ। जुगुच्छइ। अच्छरा। ह्रस्वादिति किम् ? ऊसारिओ। १ पथ्य, पथ्या, मिथ्या. २ पश्चिम, आश्चर्य, पश्चात्. ३ उत्साह, मत्सर, संवत्सर, चिकित्सति. ४ लिप्सति, जुगुप्सति, अप्सरस्. ५ उत्सारित.
