________________
१२०
प्रथमः पादः
हलिद्दी...निठुलो. बहुलचा अधिकार असल्यामुळे चरण शब्द पाय या अर्थी असतानाच (त्यातील र चा ल होतो). (पाय हा चरणचा अर्थ नसताना) इतर ठिकाणी (र चा ल होत नाही. उदा.) चरणकरणं. भ्रमर या शब्दात स चे सांनिध्य असतानाच (र चा ल होतो. स चे सांनिध्य नसल्यास) इतर ठिकाणी (र चा ल होत नाही. उदा.) भमरो. त्याचप्रमाणे (काही शब्दांत र चा ल न होता) जढरं...निट्ठरो, इत्यादि सुद्धा (वर्णान्तरे होतात). (वरील शब्दांचे मूळ संस्कृत शब्द क्रमाने असे:) हरिद्रा...निष्ठुर, इत्यादि. आर्ष प्राकृतात दुवालसंगे इत्यादि (वर्णान्तर) सुद्धा होते.
(सूत्र) स्थूले लो रः ।। २५५।। (वृत्ति) स्थूले लस्य रो भवति। थोरं। कथं थूलभद्दो। स्थूरस्य हरिद्रादिलत्वे
भविष्यति। (अनु.) स्थूल या शब्दात ल चा र होतो. उदा. थोरं. (मग) थूलभद्दो (हे वर्णान्तर)
कसे होते ? (उत्तर- स्थूरभद्र या शब्दातील) स्थूर या शब्दात हरिद्रा इत्यादि शब्दांतल्याप्रमाणे (र चा) ल होऊन (सू.१.२५४ पहा), थूलभद्द हे वर्णान्तर होईल.
(सूत्र) लाहल-लाङ्गल-लाङ्गेले वादेर्णः ।। २५६।। (वृत्ति) एषु आदेर्लस्य णो वा भवति। णाहलो लाहलो। णंगल लंगलं।
णंगूलं लंगूलं। (अनु.) लाहल, लाङ्गल आणि लागूल या शब्दांत आदि ल चा ण विकल्पाने
होतो. उदा. णाहलो...लंगूल.
(सूत्र) ललाटे च ।। २५७।। (वृत्ति) ललाटे च आदेर्लस्य णो भवति। चकार आदेरनुवृत्त्यर्थः। णिडालं
णडालं। (अनु.) आणि ललाट या शब्दात आदि ल चा ण होतो. (सू.१.२५६ मधील)
आदेः (पहिल्याच्या) या पदाची अनुवृत्ति (प्रस्तुत १.२५७ सूत्रात) आहे
