________________
१०६
प्रथमः पादः
(सूत्र) वेणौ णो वा ।। २०३।। (वृत्ति) वेणौ णस्य लो वा भवति। वेलू वेणू। (अनु.) वेणु या शब्दात ण चा ल विकल्पाने होतो. उदा. वेलू, वेणू.
(सूत्र) तुच्छे तश्चछौ वा ।। २०४।। (वृत्ति) तुच्छशब्दे तस्य च छ इत्यादेशौ वा भवतः। चुच्छं छुच्छं तुच्छं। (अनु.) तुच्छ या शब्दात त चे च आणि छ असे आदेश विकल्पाने होतात. उदा.
चुच्छं...तुच्छं.
(सूत्र) तगर-त्रसर-तूवरे टः ।। २०५।। (वृत्ति) एषु तस्य टो भवति। टगरो। टसरो। टूवरो। (अनु.) तगर, त्रसर आणि तूवर या शब्दांत त चा ट होतो. उदा. टगरो....टूवरो.
(सूत्र) प्रत्यादौ डः ।। २०६।। (वृत्ति) प्रत्यादिषु तस्य डो भवति। पडिवनं'। पडिहासो। पडिहारो।
पाडिप्फद्धी। पडिसारो। पडिनिअत्तं। पडिमा। पडिवया। पडंसुआ। पडिकरइ। पहुडि। पाहुडं। वावडो। पडाया। बहेडओ। हरडई। मडयं। आर्षे। दुष्कृतं दुक्कडं। सुकृतं सुकडं। आहृतं आहडं। अवहृतं अवहडं। इत्यादि। प्राय इत्येव। प्रतिसमयं पइसमयं। प्रतीपं पईवं। सम्प्रति संपइ। प्रतिष्ठानं पइट्ठाणं। प्रतिष्ठा पइट्ठा। प्रतिज्ञा पइण्णा। प्रति। प्रभृति। प्राभृत। व्यापृत। पताका। बिभीतक। हरीतकी।
मृतक। इत्यादि। (अनु.) प्रति इत्यादि शब्दांत त चा ड होतो. उदा. पडिवन्नं....मडयं. आर्ष
प्राकृतात (त चा ड झाल्याची उदाहरणे अशी:-) दुष्कृतं....अवहडं,
इत्यादि. (असा त चा ड) प्रायः होतो (असे जाणावे. त्यामुळे कधी असा १ पडिवन्नं...पडिकिरइ पर्यंतच्या शब्दात प्रति आहे. त्यांचे मूळ संस्कृत शब्द क्रमाने असे:- प्रतिपन्न, प्रतिहास, प्रतिहार, प्रतिस्पर्धिन्, प्रतिसार, प्रतिनिवृत्त, प्रतिमा, प्रतिपद्, प्रतिश्रुत्, प्रतिकरोति. पहुडि इत्यादींचे प्रतिशब्द हेमचंद्राने पुढे दिलेले आहेत.
