________________
प्रकरण ५ : असंयुक्त-व्यंजन-विकार
७१
(उ) कधी कधी ब् तसाच रहातो. उदाः विबुध=विबुह
६६ मध्य असंयुक्त र्
मध्य असंयुक्त र चा ल् होतो.१
युधिष्ठिर=जुहिट्ठिल, परिवार परियाल, चरण=चलण, सुकुमार=सुकुमाल, मुखर=मुहल, रुचिर रुइल, अङ्गार=इंगाल; किरात=चिलाय ; परिखा=फलिहा (खंदक), अन्तरिक्ष अंतलिक्ख, दरिद्र-दलिद्द, हरिद्रा हलिद्दा, परिघ=फलिह; करुण कलुण (अ) मध्य असंयुक्त र् पुष्कळदा तसाच रहातो.
पर, परम, परसु (परशु), सिरिस (शिरीष), वराय (वराक), दुरिय (दुरित), अरि (शत्रु), उवरोह (उपरोध)
६७ मध्य असंयुक्त श् ष् |
मध्य असंयुक्त श् व ष् यांचा स् होतो.२ (शषोः सः । हेम. १.२६०) (१) श्=स् :- के श=के स, कुश=कुस, कुशल कुसल, देश=देस,
अङ् कु श = अंकु स, वश = वस, कृ श= कि स ; प्रशंसा पसंसा, साशक =सासंक ; निशा=निसा, आशा=आसा; राशि=रासि, शिशिर=सिसिर; काशी-कासी; शिशु-सिसु, अशुचि असुइ, पशु-पसु,
अशुभ असुभ ; विशेष विसेस, अवशेष अवसेस. अशोक असोग. (२) ष्=स् :- घोष घोस, विषय= विसय, दोष=दोस, विषम= विसम, रोष=रोस,
पुरुष पुरिस, माष मास (उडीद); भाषा=भासा, कषाय कसाय, मृषा=मुसा, विषाद-विषाय, तुषार तुसार (जलकण, बर्फ), तृषा=तिसा; ऋषि इसि, विभूषित=विभूसिय; महिषी=महिसी; इषु इसु (बाण); अभिषेक
अभिसेय. (अ) मध्य असंयुक्त श् व ष् यांचेबद्दल कधी कधी ह होतो. १ हरिद्रादौ लः। हेम. १.२५४, हरिद्रादीनां रो लः। प्रा.प्र.२.३० २ म. :- श्वशुर-सासरा, पाश-फास, राशि-रास, केश-केस; महिषी-म्हैस,
प्रावृष-पाउस, मनुष्य-माणूस