________________
अर्धमागधी व्याकरण
२५ ह्रस्व ऋ = उ : (उदृत्वादौ । हेम. १.१३१)
ऋतु = उउ, मृणाल = मुणाल (कमळाचा देठ वा तंतु), वृत्तांत = वुत्तंत, पृच्छति = पुच्छइ (विचारतो), प्रावृष् = पाउस (पावसाळा), ऋजु = उज्जु (सरळ), पृथ्वी = पुढवी, मृदंग = मुइंग, मृषा = मुसा (खोटे)
(अ) ह्रस्व क्र असलेल्या काही संस्कृत क. भू. धा. विशेषणांतील ऋ चा उ होतो.
संपरिवृत = संपरिवुड (वेष्टित), निर्वृत - निव्वुय (तृप्त), वृष्ट = वुट्ठ (वर्षिलेले), परामृष्ट = परामुट्ठ (स्पर्शित), परिवृत = परिवुड (परत फिरलेला).
(आ) ह्रस्व ऋकारान्त शब्दांपुढे स्वार्थे क प्रत्यय असता कधी ऋ चा उ होतो.
___ जामातृ५ = जामाउ (जावई), नप्तृ-क = नत्तउनातू, भ्रातृ-क = भाउ (भाऊ)
(इ) समासातील पहिल्या पदाच्या अन्त्य ह्रस्व ऋ चा कधी कधी उ होतो (गौणान्त्यस्य । हेम. १.१३४).
मातृ-मरण = माउमरण, भ्रातृ-वत्सल = भाउवच्छल (भावाशी वत्सल), मातृ-दुश्चरित = माउदुच्चरिय (आईची वाईट वागणूक), भातृ-स्नेह = भाउसिणेह, मातृ-पितृ-सुजात = माउपिउसुजाय (चांगल्या आईबापांच्या पोटी जन्मलेला).
२६ ह्रस्व ऋ = रि : (रिः केवलस्य । हेम. १.१४०)
ऋषि = रिसि, ऋण = रिण, ऋषभ = रिसह (बैल), ऋद्धि = रिद्धि (वैभव), ऋतु = रिउ.
(अ) काही शब्दातील दृ चा रि होतो (क्वचिद् युक्तस्यापि । प्रा.प्र. १.३१).
सदृश = सरिस (सारखा), ईदृश = एरिस (असला), कीदृश = केरिस (कसला), तादृश = तारिस (तसला), अस्मादृश = अम्हारिस (आमच्यासारखा), १. प्रावृष् - पाउस, ऋजु-उजू, भृग-भुगा। २. (अ) प्राय : शब्दातील आद्य -हस्व ऋ चा रि होतो. (आ) मराठीत
ऋद्धि-रिद्धि.
