________________
१५८
अर्धमागधी व्याकरण
१३८ संधिनिषेध किंवा संधीचा अभाव :
पुढील परिस्थितीत प्रायः संधि केला जात नाही. १) उद्धृत्त' स्वराचा इतर स्वराशी प्रायः संधि होत नाही. यति = जइ, मृदुक
= मउय, ऋतु = उउ, पति = पइ, स्वादु = साउ (गोड), अतः=अओ, इति= इइ, यदि= जइ, उपदेश = उवएस, आदेश = आएस, आतुर = आउर. अपवाद३ : अ) उद्धृत्त स्वर अ, आ, इ, ई, उ, ऊ असल्यास तो त्याच
शब्दातील वा समासातील सजातीय स्वरात कधी कधी मिसळतो. १) शब्दात : (अ, आ) : चक्रवाक = चक्काय, अन्धकारित = अंधारिय,
(इ, ई) : द्वितीय = बीय, तृतीय = तीय, शिबिका = सीया, प्रतीचीन =
पडीण (पश्चिम), उदीचीन = उदीण (उत्तर), (उ, ऊ) उदुम्बर = उंबर. २) समासात५ : सु-पुरूष = सूरिस, सु-कुमार = सूमाल, सार्थवाह =
सत्थाह, कुम्भकार = कुंभार, कर्मकार = कम्मार, वर्षाकाल = वरिसाल आ) उद्धृत्त स्वर इ, उ असताना ते कधी कधी मागील अ, आ मध्ये मिसळून
अनुक्रमे ए व ओ झालेले आढळतात.६ ए) : स्थविर = थेर (वृद्ध), स्थविरा = (थेरी) ओ) मयूर = मोर, चतुर्दश = चोद्दस, मयूख = मोह (किरण), चतुर्थ = चोत्थ,
चतुर्गुण = चोग्गुण.
१ व्यञ्जनसम्पृक्तः स्वरो व्यञ्जने लुप्ते योऽवशिष्यते स उद्धत इहोच्यते। हेम
१.८. उदा. यति = जइ येथे इ हा उद्धृत स्वर आहे. २ स्वरस्योद्धते । - स्वरस्य उद्धृते स्वरे परे सन्धिर्न भवति। हेम १.८ ३ बहुलाधिकारात् क्वचिद् विकल्पः। क्वचित् सन्धिरेव। हेम १.८. ४ म. : कंटक = काटा, गवय = गवा, भाद्रपद = भादवा, मस्तक = माथा,
मातंग = मांग, पारद = पारा, सप्ततारा = सातारा. ५ म. : सुवर्णकार = सोनार, चर्मकार = चांभार, कर्मकारी = कामारी. ६ म. राष्ट्रकूट = राठोड, चित्रकूट = चितोड.
