Page Text
________________
३।६९–७०]
३ प्रवचनप्रस्तावः
३५३
विशेषादेरपेक्षणीयस्य सर्वदाप्यभावादिति च ेत्; सिद्धा तर्हि स्यात्पदस्यापि नियमतो विषयप्रतिपत्तिः, अपेक्षणीयस्य तद्विशेषादेरेव तद्विषयत्वात् । तदत्रापि सम्यग्दर्शनादिर्मोक्षस्य स्यान्मार्ग एव, स्यादमार्ग एव, स्यादुभय एव स्यादवक्तव्य एव स्यान्मार्गोऽवक्तव्य एव स्यादमार्गेऽवक्तव्य एव स्यादुभयोऽवक्तव्य एव इति सप्तभङ्गी प्रतिपत्तव्या । तथा अन्ययोगात्यन्तायोगव्यवच्छेदेऽपि । इति सप्तभङ्गी दुरवगाहो वचनमार्गः सम्भवति सर्वत्र स्यादेवकारयोरर्थतः सन्निधिप्रतीतेः । यदि पुनः प्रकरणादेरप्यवधारणादिप्रतीतिः तर्हि स वास्तु तस्य सर्वत्रापि सुलभत्वात् किं स्यात्कारादेः प्रतीतार्थस्य प्रयोगेणेति चेत्; नाय - यमुपालम्भ:, लोके प्रतीतार्थानामपि प्रयोगप्रतीतेः । इदमेवाह
हमस्मीति वाक्यादौ सिद्धावन्यतरस्थितेः ।
उभयोक्तिवदत्रोक्तावुपालम्भो विरुद्धयते ॥ ६६ ॥ इति ।
अहमस्मि त्वं भवसि इत्यादौ वाक्ये येयम्' अन्यतरस्य ' अहम्' इत्यस्य 'अस्मि' इत्यस्य वा प्रयोज्यतया स्थितिः तत एव सिद्धौ अर्थप्रतीतो येयम् उभयोक्तिः तत्रेव तद्वत् अत्र अस्यां ' स्यात्कारादिविषयायाम् उक्तौ पौनरुक्त्येनोपालम्भो विरुद्धयत इति । प्रकारान्तरेणापि स विरुद्धयत इति दर्शयति ।
यदि केचित् प्रवक्ता वृत्तिवाक्यार्थयोरपि ।
सूत्रेष्वेव तयोरुक्तौ त्रैलोक्यं किन्न वर्तते ।। इति ।
यदि नाम केचित् प्रज्ञातिशयशालिनः पुरुषाः सूत्रेष्वेव वृत्त्यर्थस्य वाक्यार्थस्य च वार्तिकार्थस्य प्रतिपादयितारः किं तावतैव सर्वो जनः तयोः वृत्तिवाक्ययोः उक्तौ न वर्त्तते वर्त्तत एव, वृत्त्यादिकरणस्य तथापि प्रतीतेः । सूत्रादेव तदर्थमधिगन्तुमशक्तान् प्रति तत्करणं फलवदेव,
"सूत्रेष्वेव हि तत्सर्वं यद्वृत्तौ वार्तिकेऽपि च । उदाहरणं मन्दस्य प्रत्युदाहरणं पशोः ॥" [
]
इति वचनादिति चेत्; तर्हि स्यात्कारादिप्रयोगोऽपि सफल एव तद्विषयेऽपि मन्दमतीनां भावात् । एतदेवाह --
५
१०
१ चेतहि श्रा०, ब०, प० । २ -यत्वादत्रापि श्रा०, ब०, प० । ३ " प्रयोगव्यवच्छेदे उक्तप्रकारेण " - ता० टि० । ४ "सप्तभङ्गी प्रतिपत्तव्येति सम्बन्धः " - ता० टि० । ५ "भा" - ता० टि० । ६ योयमन्यसस्या- श्रा०, ब०, प० । ७ योऽयमु - श्रा०, ब०, प० । ८ स्यात्तारादि- श्रा०, ब०, प० । ६ - मन्धस्य ता० । १० प्रतीयन्तेति श्रा०, ब०, प० । ११ - दिमप-आ०, ब०, प० ।
૪૫
१५
२०
केवलं प्रतिपत्तारः स्याद्वादे जडवृत्तयः ।
इति ।
२५
प्रतिपत्तारः सौगतादयः स्याद्वादे तदर्थेऽनेकान्तरूपे जडवृत्तयो जडव्यापारा न नागयजवृत्त इति केवलार्थः । ततस्तान्प्रति सफल एव निपातप्रयोग इति मन्यते । परत्रापि जडवृत्तय इति दर्शयति-
जातितद्वदपोहादिवादं च न हि जानते ||७० || इति ।
जातिः सामान्यं तद्वान् विशेषः तावेवापोहस्वभावत्वादपोहः स आदिः यस्य क्षण-- ३० भङ्गादेस्तस्य वादं च न हि जानते न प्रतियन्ति । तात्पर्यमत्र यथा तदपोहादिक "मपरोपदेश
| SR No. | 007280 |
| Book Title | Nyayvinischay Vivaran Part 02 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendrakumar Jain |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1954 |
| Total Pages | 538 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |