________________
એ તથા
ક
વીતરાગ માં ઉપન્યા કલાની
૪૮૦૦૦ ચે. ફૂટ વિસ્તારમાં પથરાયેલા અને ૨૪ ફૂટની જગતીની ઊભણી સહિત કળશની ટોચ સુધીમાં ૧૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ ધરાવતા આ મંદિરની કલા-કારીગરીની પરાકાષ્ઠા તેને મેઘનાદ મંડપના સ્ત અને ઘુમટના થરે, તેની પદ્ધશિલાઓ તથા વેદિકાઓ. અને કક્ષાસનેમાં રહેલી છે. કલાની દ્રષ્ટિએ આ વિભાગો સૌથી સારા છે. ઘૂમટામાં પુષ્પધન્ડા-કામદેવનાં બાણથી પીડાયેલી અપ્સ-. રાઓ વીતરાગ પ્રભુના સાંનિધ્યમાં કામવરથી મુક્ત બનીને નૃત્ય કરી રહી છે. હાથમાં ધનુષ્યબાણ સાથે જોઈ રહેલા કામદેવને.. પિતાના પ્રત્યે ઉપેક્ષાવૃત્તિ ધરાવી રહેલી અપ્સરાઓ પ્રતિ કામબાણ મારવાની વૃત્તિ થતી નથી. બાણ તેમના હાથમાં થંભી ગયું છે. ભગવાન વીતરાગ દેવનું સાંનિધ્ય વિષયમાત્ર પર વિજય મેળવવાનું સાધન છે, એવી પ્રતીતિ કરાવવા માટે આ દશ્ય જોયું હશે કે શું?
જગત છે ત્યાં સુધી વિષયે છે અને રહેવાના. વિષયેને. નાશ કરી શકાય નહીં, પરંતુ તેના ઉપર વિજય મેળવી શકાય.. પશુવમાંથી કમે કમે દેવત્વ તરફ પ્રયાણ કરતું મને છેવટે દેવત્વને મેહ છોડીને વીતરાગ બને ત્યારે શાંતિને-નિર્વાણને પામે. પરંતુ જ્ઞાન વિના એ કેમ શક્ય બને ? શું ગ્રાહ્ય છે અને શું અગ્રાહ્ય . છે તેને નિશ્ચય જેણે જ્ઞાન દ્વારા કરી લીધું છે તેને વિષયે દમી, શકતા નથી, પરંતુ વિષને તે દમે છે. ઊર્ધ્વગતિ પ્રાપ્ત કરવા. ઈચ્છતા પ્રત્યેક સાધક ભક્તને તે માટે પ્રભુની કૃપા યાચીને વિષે પ્રત્યે ઉપેક્ષા ધારણ કરવાની હોય છે. આ ધરણુવિહાર પ્રાસાદના પશ્ચિમ પ્રવેશદ્વારની આગળની પ્રથમ ચોકીની છતમાં, આવું એક કામવરમાપક યંત્ર લગાડવામાં આવ્યું છે. મુનિશ્રી યૂલિભદ્રજી. પૂર્વાશ્રમમાં પ્રધાનપુત્ર હતા, સુખિયા જીવ હતા, અને કેશા નામની અપૂર્વ રૂપ-લાવણ્યવતી ગણિકાના ગુણોને આધીન બની ગયા હતા. પરંતુ પૂર્વના પુણ્યને ઉદય થયે અને આ સુખિયે જીવ આત્મબેધ પામે. વિષયના કીચડમાંથી નીકળીને આત્મકલ્યાણને માગે વળે અને જગતને કામવિજેતા મુનિ સ્થૂલિભદ્રજી મળ્યા.
