________________
૨૭
કલાની ઉપાસના અને રચના મુખ્યત્વે સ્વાન્તઃ સુખાય હાય છે. પછી તેમાં જો ભક્તિનુ તત્ત્વ મળે તે તે સુખ અનેકગણુ વધી જાય છે. કલાકારને નિવાહ અર્થે ધનની જરૂર પડે છે, એટલે તેને અમુક અંશે, ધનિકોના આશ્રય લેવા પડે છે, પરંતુ તેની કિંમત ફક્ત રૂપિયા પૈસામાં આંકનાંર ધનિકો તેમના આત્માને હણે છે. કહેવાય છે કે શિલ્પી દીપાજીએ, આવી વિશાળ ચેાજના પાર ઉતારવાનાં દિલ અને દિમાગ શ્રી ધરણાશાહ ધરાવે છે કેમ તે જાણવા માટે તેમની પરીક્ષા કરવા મંદિરના પાયામાં ઘી રૅડાવ્યુ હતુ. મંત્રી ધરાશાહ કોઈ અબુધ આદમી નહેાતા કે પાયામાં ઘી રેડવું પડતું હશે તેમ માની લે. તે જાણી ગયા કે શિલ્પી મારી પરીક્ષા કરવા માગે છે અને તે પરીક્ષામાં સંપૂર્ણ પાર ઊતર્યાં. ઘી રેડતાં તેમના પ્રસન્ન મુખની એક પણ રેખા બદલાઈ નહિ; ત્યારે દીપાજીને સંતાષ થયા અને ધરણાશાહની સ્વપ્નભૂમિનું દેવવિમાન પૃથ્વી પર ઊતર્યું, અને તેનું નામ પડયુ નલિનીગુવિમાન. નિલની એટલે કમળે—પુષ્પાના સમૂહ અને ગુલ્મ એટલે એકસાથે રહેલેા ૯૦ની સ ંખ્યાના સમૂહ. શિલ્પશાસ્ત્રમાં શિખરોની રેખાઓને પદ્મકોષ તરીકે સાધવામાં આવે છે, અને શિખરની આકૃતિને બિડાયેલા કમળની સાથે સરખાવી શકાય છે. ૭૬ દેરીએ, ૪ મેઘનાદ મંડપા, ૧ મેઘમંડપ, તથા અષ્ટાપદ આદિ તીર્થાની રચના માટેના ૪ ભદ્રપ્રાસાદો અને ચાકના ૪ ખૂણાના ૪ અને મધ્યનેા એક મળી પંચમેરુ રૂપે પ્રકાશતા પાંચ મેટા શિખરમ’ધ પ્રાસાદોની ગણતરી કરતાં ૯૦ની સંખ્યા થાય છે. નાના મંડપેાના ઘૂમટો કે ઘૂમટીએની સંખ્યા આ ગણતરીમાં લીધી ન હેાય તેા નલિનીગુલ્મ એવું નામ આપવા પાછળ તેની આ રચના કારણભૂત હાઈ શકે. નલિનીગુલ્સ એટલે ૯૦ કમળાના ગુચ્છ.
-66
,,
ધરાશાહએ બધાવેલુ' એટલે ધરવિહાર અને ત્રણ લેાકમાં દીપકની જેમ પ્રકાશી રહેલું એટલે ત્રૈલેાકચદીપક તથા નલિની
