________________
રાણકપુર
હિમાલયથી પણ પુરાણી અરવલ્લીની રમણીય પર્વતમાળાના આશ્રયે વીરતા અને ગૌરવમાં અજોડ એવા મેવાડ રાજ્યની છત્રછાયામાં વિ. સં. ૧૪૪૬માં ભારતભરનાં મંદિરમાં અદ્વિતીય એવા ધરણવિહાર પ્રાસાદને શિલારોપણવિધિ થયે. હિંદુપત પાદશાહ મહારાણુ કુંભાના મંત્રી ધરણાશાહ સ્થાપત્યકલાની આ અજોડ ભેટ ભારતના ચરણે ધરવાને ભાગ્યશાળી થયા.
યજમાનને ગ્ય આચાર્ય મળે તે જ કાર્ય દીપી ઊઠે છે. નહિતર ઉપર ભૂમિમાં વાવેલ બીજની જેમ પ્રયત્ન નિષ્ફળ જાય છે. શ્રી ધરણશાહની કલ્પનાને મૂર્તિમંત કરે તેવા, સાદડી પાસેના મુંડારાના રહિશ, સેમપુરા દીપાજી શિલ્પાચાર્ય તરીકે મળી ગયા અને સેનામાં સુગંધ ભળી.
કેટલાંક કાર્યો એવાં મહાન હોય છે કે જેની જના માનવ દ્વારા થતી હોવા છતાં એ દેવનિર્મિત હોય અને માનવી તે તેમાં નિમિત્ત માત્ર હોય તેવું લાગે. રાણકપુરના આ ધરણવિહાર પ્રાસાદનું સ્થાપત્ય જેવા આવનાર માનવી પશ્ચિમ પ્રવેશદ્વારના પગથિયાં ચડી જ્યારે મેઘનાદ મંડપમાં પ્રવેશે ત્યારે આવો જ કંઈક અહેભાવ તેના હૃદયમાં પ્રગટે છે. અહે, આ શું ? જ્યાં જ્યાં નજર પડે ત્યાં ત્યાં દૈવી ભાવ પ્રગટે તેવું દશ્ય ! આ તે કેવી અદ્દભુત રચના ! સ્તંભેની, દ્વારોની, મંડપની અને મંદિરની આ કેવી અપૂર્વ ગૂંથણી ! શું આ માનવનિર્મિત હશે કે દેએ રચ્યું હશે ? દેએ ભલે ન રચ્યું હોય, પરંતુ કેટલીક રચનાઓની પ્રેરણા દેવે દ્વારા જ થતી હોય છે, તેવું માનવામાં ભારતના શ્રદ્ધાળુ જનોને મુશ્કેલી પડે તેવું નથી. શિલ્પી દીપાજી અને મંત્રી ધરણશાહ બને દૈવી કૃપાને પાત્ર માનવીઓએ અહંભાવ છેડીને પ્રભુ પ્રીત્યર્થે આ દેવી રચના કરી છે.
