________________
૨૦
તેના ગુમ્મરે અને ત્યાં જ આવેલા દેરાણી જેઠાણના નામે ઓળખાતા પિતાની બીજી પત્ની સુહડાદેવીના કલ્યાણ અર્થે મંત્રી તેજપાળે કરાવેલા બે ગોખની કારીગરી ઘણું ઊંચા પ્રકારની છે. મુખ્ય ઘુંમટની પદ્ધશિલા અને સ્તંભ ઉપરનાં તારણો પણ વિશિષ્ટ પ્રકારના છે અને ભમતીમાં આવેલી નેમનાથ ભગવાનને જીવનચરિત્રવાળી છત પણ પિતાની આગવી વિશિષ્ટતા ધરાવે છે.
વિમલવસહિ અને લુણવસહિ મંદિરમાં કારીગરીની દૃષ્ટિ એ કયું મદિર ચડિયાતું છે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. આ બંને મંદિરિના કેટલાક ભાગે વિ. સં. ૧૩૬૮માં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીના સૈન્યના હાથે વિવંશ પામ્યા હતા તેમ મનાય છે. શ્રીમાન જિનપ્રભસૂરિજીએ વિ. સં. ૧૩૪૫ થી ૧૩૮૯ સુધીમાં પૂર્ણ કરેલા તેમના વિવિધ તીર્થકલ્પમાં લખ્યું છે કે આ બંને મંદિરને મુસલમાને એ ખંડિત કર્યા હતાં. આવાં ઝળહળતા રત્ન સમાં મંદિરોને જન શ્રેષ્ઠીઓ ખંડિત હાલતમાં રહેવા દે તે કેમ બને? એટલે મંદિરભંજની પુંઠ ફરતાં જ તેમણે પિતાના ધનભંડારે ખુલા મુકી દીધા અને માંડવ્યપુરના શ્રેષ્ઠી લલ્લ અને વીજડ આદી નવ ભાઈઓએ વિમલવસહિ મંદિર અને સંઘપતિ પેથડે લુણવસહિ મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર વિ. સં. ૧૩૭૮માં પૂર્ણ કરી પ્રતિષ્ઠા કરી અને મંદિરને ફરી પાછા સ્તુતિ-સ્તોત્રોથી ગુંજતાં કરી દીધાં. ત્યાર પછી આ મંદિરોના કેઈ ખાસ જીર્ણોદ્ધાર થયા હોય તેવા પ્રમાણે નથી.
આબુ પર્વતની તળેટીમાં આવેલું સેંકડો શિવાલયે અને જિનાલયે ધરાવતુ ચંદ્રાવતી નગર ઉત્તર ભારતથી દક્ષિણ ભારત જતા-આવતા મુસ્લીમ શાસકેના ઘડાઓના મારથી ધીમે ધીમે સંપૂર્ણ વિનાશ પામી ગયું. તેવા સમયમાં દેલવાડાનાં આ સુંદર મંદિર કદાચ પર્વત ઉપર હેવાના કારણે જ બચી ગયાં હોય તેમ બને. આ મંદિરે વધુ વિનાશમાંથી ઊગરી ગયાં અને આબુ
