________________
૧૬૨
સમ્યજ્ઞાનદીપિકા
બુદ્ધિમાં ભિન્ન આધારની અપેક્ષા રહેતી નથી. અને જ્યારે ભિન્ન આધારની અપેક્ષા જ બુદ્ધિમાં ન રહી ત્યારે એક જ્ઞાન જ જ્ઞાનમાં પ્રતિષ્ઠિત ઠર્યું. એ પ્રમાણે ભાવના કરવાવાળાને અન્યને અન્યનો આધાર-આધેયભાવ પ્રતિભાસતો નથી. માટે જ્ઞાન છે તે તો જ્ઞાનમાં જ છે અને ક્રોધાદિક છે તે ક્રોધાદિમાં જ છે. એ પ્રમાણે જ્ઞાન અને ક્રોધાદિકનું તથા કર્મ, નોકર્મના ભેદનું (તફાવતનું) જ્ઞાન છે તે ભલા પ્રકારથી સિદ્ધ થયું.
ભાવાર્થ - ઉપયોગ છે તે તો ચૈતન્યનું પરિણમન હોવાથી જ્ઞાનસ્વરૂપ છે અને ક્રોધાદિક ભાવકર્મ, જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્યકર્મ તથા શરીરાદિ નોકર્મ, એ બધાંય પુદ્ગલદ્રવ્યના પરિણામ છે તે જડ છે. તેમને અને જ્ઞાનને પ્રદેશભેદ છે તેથી (તેમાં) અત્યંત ભેદ છે. માટે ઉપયોગમાં તો ક્રોધાદિક કે કર્મ, નોકર્મ નથી તથા ક્રોધાદિમાં અને કર્મ, નોકર્મમાં ઉપયોગ નથી. એ પ્રમાણે તેમને પરમાર્થસ્વરૂપ આધાર-આધેયભાવ નથી પણ પોતપોતાના આધાર-આધેયભાવ પોતપોતામાં છે. તેમને પરમાર્થથી પરસ્પર અત્યંત ભેદ છે. આવા ભેદને જાણે તે જ ભેદવિજ્ઞાન છે અને તે ભલા પ્રકારથી સિદ્ધ થાય છે.
(દોહરો)
પરમાતમ અર જગતકે, બડો ભેદ સુન સાર; ધર્મદાસ ઔરું લીધૈ, વાચ કરો નિરધાર.
જૈસે સૂરજ તમ વિષે, નહીં નહીં સુન વીર; તૈસે હી તમકે વિષે, સૂરજ નહીં રે ધી૨. જડ-ચેતન નહિ એક; મનમેં ધારિ વિવેક.
પ્રકાશ-સૂરજ એક હૈ, ધર્મદાસ સાંચી લિખૈ,
