________________
નય દ્વારા આત્મવસ્તુ વિવરણ
૧૪૧
એક નયને સર્વથા માનીએ તો મિથ્યાવાદ થાય તથા
અનેકાંતરૂપ સર્વજ્ઞ વચન એક જ વસ્તુ અનેક નય
જો કથંચિત્ માનીએ તો યથાર્થ થાય, માટે એકાંતનો નિષેધ છે. વડે સાધવામાં આવે છે.
(જેટલા નય છે, તેના વિષયભૂત ધર્મ પ્રત્યેક આત્મામાં સદા વિદ્યમાન છે, માટે એક આત્માને એકી સમયે ઉપર કહેલા સર્વ નય લાગુ પડે છે.)
આ આત્મા નય અને પ્રમાણથી જાણવામાં આવે છે. જેમ એક સમુદ્રને જ્યારે જુદા જુદા નદીઓનાં જળો વડે સાધવામાં આવે ત્યારે ગંગા-જમના આદિના શ્વેત-નીલા જળોના ભેદથી તે એક એક સ્વભાવને ધારણ કરે છે, તેમ આ આત્મા નયોની અપેક્ષા એક એક સ્વરૂપને ધારે છે. અને જેમ એ જ સમુદ્ર અનેક નદીઓનાં જળસ્વરૂપ એક સમુદ્ર જ છે, તેમાં ભેદ નથી, અનેકાંતરૂપ એક વસ્તુ છે; તેમ આ આત્મા પ્રમાણ વિવક્ષાથી અનંતસ્વભાવમય એક દ્રવ્ય છે. એ પ્રમાણે આ આત્મા એક-અનેકસ્વરૂપ નય-પ્રમાણથી સાધવામાં આવે છે. નયોથી તો એક ધર્મસ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવે છે તથા પ્રમાણ વડે અનેક ધર્મસ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે. (એક નયથી જોતાં આત્મા એકાંતાત્મક છે અને પ્રમાણથી જોતાં અનેકાંતાત્મક છે.) એ પ્રમાણે “સ્યાત્' પદની શોભા વડે ગર્ભિત નયોના સ્વરૂપથી તથા અનેકાંતરૂપ પ્રમાણથી જે પુરુષ અનંતધર્મસંયુક્ત શુદ્ધચિન્માત્રવસ્તુને અવધારે છે, તે પુરુષ સાક્ષાત્ આત્મસ્વરૂપનો અનુભવી થાય છે. આ પ્રમાણે આત્મદ્રવ્યનું સ્વરૂપ જાણવું.
