________________
નય દ્વારા આત્મવસ્તુ વિવરણ
૧૩૭
શૂન્યનયથી તે જ આત્મા કેવળ એકલો (અમિલિત) જ શોભાયમાન છે, જેમ શૂન્ય ઘર એકલું (ખાલી) જ છે. ૨૨.
અશૂન્યનયથી તે જ આત્મા અનેકોથી મળેલો શોભે છે, જેમ અનેક લોકોથી ભરેલી નૌકા શોભે છે. ૨૩.
જ્ઞાન-શેયના અભેદકથનરૂપ નયથી તે જ આત્મા એક છે, જેમ અનેક ઈંધનાકાર પરિણમેલો અગ્નિ એક જ છે. ૨૪.
જ્ઞાન-શેયના ભેદકથનરૂપ નયથી તે જ આત્મા અનેક છે, જેમ દર્પણ ઘટ-પટાદિ અનેક પદાર્થોના પ્રતિબિંબોથી અનેકરૂપ થાય છે. ૨૫.
નિયતિનયથી તે જ આત્મા પોતાના નિશ્ચિત સ્વભાવ સહિત હોય છે, જેમ પાણી પોતાના સહજ સ્વભાવથી શીતળતા સહિત હોય છે. ૨૬.
અનિયતિનયથી તે જ અનિશ્ચિત સ્વભાવવાળો છે, જેમ પાણી અગ્નિના સંબંધથી ઉષ્ણ થઇ જાય છે. ૨૭.
સ્વભાવનયથી તે કોઈના દ્વારા સંસ્કાર ન પામે એવો છે, જેમ કાંટો સ્વભાવથી જ, કોઈના દ્વારા ઘડાયા વિના, ઘડાયેલા જેવો જ, તીક્ષ્ણ હોય છે. ૨૮.
અસ્વભાવનયથી તે કોઈના દ્વારા સંસ્કાર પામે એવો છે, જેમ લોઢાનું બાણ લુહાર દ્વારા ઘડાઇને તીક્ષ્ણ બને છે. ૨૯. કાળનયથી તે, જેની કાળને આધીન સિદ્ધિ થાય એવો છે, જેમ ગ્રીષ્મકાળ (ગરમી) અનુસાર ડાળ ઉપરની કેરી સહજમાં પાકી જાય છે. ૩૦.
અકાળનયથી તે જ આત્મા, જેની કાળને આધીન સિદ્ધિ નથી એવો છે, જેમ ઘાસની કૃત્રિમ ગરમીથી કેરી પાકી જાય છે. ૩૧.
